خیزش سراسری آبان ۹۸ که ابتدا با گران شدن حامل سوخت آغاز شد و به سرعت جنبه سرنگونی‌طلبانه به خود گرفت، سلسله تظاهراتی بود که برای اولین بار در دهه‌های اخیر، سراسری شد و علاوه بر شهرهای بزرگ در ده‌ها شهر کوچک ایران نیز دیده شد.
در جریان خیزش آبان ۹۸، برای اولین بار اینترنت در ایران با قطعی ۹۸ درصدی مواجهه شد و در سایه سانسور گسترده، یکی از خشونت‌بارترین سرکوب‌های اعتراض‌های مردمی، تنها طی سه روز رقم خورد.
سازمان نت‌بلاکس که ترافیک اینترنت را رصد می‌کند، قطعی اینترنت در آبان ۹۸ را از نظر «پیچیدگی و گستردگی فنی» به‌عنوان «شدیدترین قطع ارتباط» توصیف کرده که تا به حال در یک کشور شناسایی شده است.
آبان ۹۸ که برای رفاه و معیشت آغاز شد، به سرعت سرکوب شد و بعد از گذشت پنج سال هنوز ابعاد آنچه که در فاصله روزهای ۲۴ تا ۲۸ آبان ۱۳۹۸ اتفاق افتاد، روشن نشده است.
حکومت ایران نیر در این باره کاملا سکوت اختیار کرده و هیچ کمیته حقیقت‌یاب مستقلی برای بررسی وقایع آبان ۹۸ تشکیل نشده است. حتی آمار رسمی تعداد کشته‌شدگان نیز از سوی حکومت منتشر نشد.
آبان ۹۸ که حالا در حافظه جمعی برخی از معترضان به نام «آبان خونین» شناخته می‌شود، چگونه رقم خورد؟ این گزارش روزنگار وقایع آبان ۹۸ است.
جمعه ۲۴ آبان: افزایش قیمت بنزین
ساعت صفر (دوازده نیمه‌شب) بامداد جمعه ۲۴ آبان ۹۸، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، طی بیانیه‌ای و بدون اعلام قبلی، از گران شدن قیمت حامل سوخت خبر داد.
گران شدن قیمت حامل سوخت در راستای طرح سهمیه‌بندی سوخت که بین سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ به اجرا درآمده بود، صورت گرفت و همزمان نیز قیمت سوخت حامل دو نرخی شد.
طبق بیانیه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، قیمت حامل سوخت افزایش ۲۰۰ درصدی پیدا کرد، برای مثال بنزین آزاد از لیتری هزار تومان به لیتری سه هزار تومان رسید.
طرح افزایش قیمت سوخت حامل، تصمیم «شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه» بود. این شورا سال ۹۷ به دستور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران تشکیل شد که برخی به آن «اتاق جنگ اقتصادی» هم لقب دادند، چرا که هدف اصلی آن «مقابله با تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی» عنوان شده است.
درباره ماهیت این شورا گمانه‌زنی‌های بسیاری وجود دارد، به‌ویژه درباره حدود و اختیارات قانونی و دست بازی که برای تصمیم‌گیری‌های کلان به که آن محول شده است، در حالی که مجلس شورای اسلامی به عنوان قوه قانون‌گذاری وجود دارد.
گفته می‌شود این شورا مسئولیت برگزاری جلسات هماهنگی بین سران سه قوه در خصوص «مسائل اقتصادی و جلوگیری از فساد، مبارزه با پول‌شویی و مسائل تروریسم مالی و همکاری و گسترش [فعالیت‌های] بانکی بین‌المللی» را به عهده دارد.
همزمان با اعلام افزایش قیمت بنزین، به گزارش سازمان نت‌بلاکس، سرعت و ارتباط اینترنت در ایران تا حدود هفت درصد افت پیدا کرد.
اوایل بامداد جمعه ۲۴ آبان، کمی بعد از اعلام گران شدن قیمت بنزین، در جایگاه‌های سوخت‌گیری اولین تجمعات اعتراضی شکل گرفت. مردم در شهرهای مختلف به پمپ بنزین‌ها رفتند و صف‌های طولانی برای خرید و در مواردی عدم خرید بنزین ایجاد شد.
در اهواز ساعت حوالی ۱۲ و ۲۰ دقیقه، یعنی تنها چند دقیقه پس از اعلام گران شدن بنزین، برخی شهروندان با حضور در پمپ بنزین‌های سروش و لشکر درخواست «تحریم خرید بنزین» به نشانه اعتراض را داشتند. بر اساس گزارش‌های اولیه در اهواز معترضان شعار نمی‌دادند و ندادند، بلکه صرفا با تجمع در جایگاه سوخت‌گیری، خواستار تحریم خرید بنزین شدند.
در یاسوج، در یکی از پمپ بنزین‌ها زنی با اشاره به گرانی‌ها و مشکلات معیشتی از مردم درخواست کرد «بنزین نخرند و خودروها را در خیابان خاموش کنند».
همزمان با افزایش تجمع‌های پراکنده مردم در چندین شهر، تصاویر و ویدیوهایی از حضور و آماده‌باش نیروهای امنیتی در جایگاه‌های سوخت‌گیری منتشر شد.
در شهرهای تهران، لاهیجان، سنندج، اصفهان و برخی دیگر از شهرها تجمع‌های کوچک و محدودی در جایگاه‌های سوخت‌گیری شکل گرفت.
در لاهیجان، زنی دست به اعتراض یک نفره زد و با حضور در ورودی یک پمپ بنزین، برگه‌ای در دست گرفته بود که روی آن نوشته شده بود: «ظلم بس است، سکوت گناه است».
صبح روز ۲۴ آبان با روشن شدن هوا، تجمع‌های اعتراضی بیشتری در شهرهای مختلف شکل گرفت. با توجه به این‌که هیچ‌گونه فراخوانی برای برپایی تجمع صادر نشده بود و این اعتراض‌ها بدون برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌شدند، تظاهرات معترضان خودجوش به نظر می‌رسید.
محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه ایران گفت که منابع حاصل از اصلاح افزایش بنزین، به خانواده‌های نیازمند و تحت پوشش کمیته امام و بهزیستی پرداخت خواهد شد؛ ادعایی که گفته می‌شد تلاشی است در راستای آرام کردن فضایی که شکل گرفته بود.
در ساعت‌های ابتدایی شروع اعتراض‌ها، برخی رسانه‌های داخلی مانند فارس و تسنیم اخبار اعتراض‌ها را منعکس کردند و برای اولین بار صحنه‌هایی از این اعتراض‌ها از صدا و سیما نیز پخش شد.
یکی از برجسته‌ترین شیوه‌های اعتراضی مردم در این روز درخواست «تحریم خرید بنزین» بود.
برای مثال در شهر ایذه، شهروندی در اعتراض به گران شدن بنزین، ضمن درخواست از شهروندان برای «توقف و حرکت ندادن خودروها» و جلوگیری از هر گونه اتهام احتمالی از سوی حکومت و نیروهای امنیتی، برگه‌ای روی شیشه عقب خوردی‌اش چسبانده بود با این متن:
«من ماشین یک بازاریم به خاطر ملتم توقف می‌کنم، نه آمریکایی هستم و نه ضد انقلاب، فقط کمرم زیر بار گرانی و بی‌تفاوتی دولت شکسته.»
یا در اقدامی دیگر، شهروندی بختیاری با نشان دادن کیلومترشمار ماشینش از شهروندان درخواست کرد بنزین را تحریم کنند. او در ویدیویی که از خودش منتشر کرده بود، گفت «دو هزار تومان اضافی» که باید بابت بنزین بپردازد، نه صرف شهروندان ایرانی، بلکه صرف هزینه در کشورهای دیگر مانند لبنان، یمن و سوریه می‌شود.
با شروع روز بار دیگر برخی شهروندان در اهواز به خیابان‌ها و پمپ بنزین‌ها رفتند و اعتراض به گرانی بنزین را سر گرفتند. مردم علاوه بر اهواز در دیگر شهرهای استان خوزستان مانند ماهشهر، شهرک طالقانی (کوره‌ها) و برخی مناطق دیگر با بستن جادها و مسیرهای مواصلاتی دست به اعتراض زدند.
در اهواز معترضان شعار می‌دادند: «اهوازی با غیرت ماشینتو خاموش کن».
ویدیوهای منتشر شده از اهواز نشان می‌داد مردم در جای جای شهر خودروها را در خیابان خاموش کرده‌اند.
اهواز جزو اولین شهرهایی بود که فضا به سرعت در آن متشنج شد و در اواسط روز ویدیوهایی از دیگری و تنش میان معترضان و نیروهای امنیتی منتشر شد. در یکی از ویدیوها که خیابان نادری اهواز را نشان می‌دهد، نیروهای امنیتی و یگان ویژه در حال یورش به معترضان برای متفرق کردن آنها دیده می‌شدند.
در شهرستان کوهدشت واقع در استان لرستان، چند شهروند ویدیویی در حال پیاده‌روی از خودشان منتشر کردند و گفتند «نه به خرید بنزین» را آغاز کرده‌اند و برای رفتن به یک مهمانی، مسافت ۱۲ کیلومتری از شهرستان کوهدشت تا «تنگه وراز (گراز)» را پیاده خواهند رفت.
با نزدیک شدن ظهر، رفته‌رفته تعداد شهرهایی که به اعتراضات پیوستند افزایش پیدا کرد. شیراز، سنندج، زاهدان، تبریز، نجف آباد، لاهیجان، گرگان، مشهد، بندرعباس، چابهار، جوانرود، سیرجان، کرمانشاه، خرمشهر، گچساران، یاسوج، بهبهان، رشت، فسا، کرج و غیره از جمله شهرهایی بودند که اعتراضات در آنها شکل گرفت.
ویدیوهایی که از این شهرها منتشر می‌شد، عموما صف‌های طولانی از خودروهایی را نشان می‌داد که در خیابان‌ها به نشانه اعتراض توقف کرده بودند.
در این روز بیشترین شیوه اعتراضی مردم به گران شدن بنزین، علاوه بر خاموش کردن خودروها، بستن راه‌ها و جادها، سر دادن شعار، و تحریم خرید بنزین بود و این شرایط تا شامگاه جمعه ۲۴ آبان ادامه پیدا کرد.
با تاریک شدن هوا و افزایش اعتراضات، نیروهای امنیتی در چندین شهر به معترضان حمله کردند.
برای مثال در مشهد برای پایان دادن به راه‌بندان خیابان‌ها و جاده‌ها، نیروهای یگان ویژه به خودروهای شهروندان حمله بردند و با باتون و سنگ شروع به تخریب و شکستن چراغ‌ها و شیشه خودروها کردند.
در شهرهای دیگری مانند شیراز، در حالی که معترضان از نیروی انتظامی درخواست حمایت داشتند، به سمت معترضان یورش بردند و آنها را مورد ضرب و شتم قرار دادند. در اهواز هم مردم معترض روی زمین در خیابان نشسته بودند، اما نیروهای امنیتی به آنها یورش بردند.
در شامگاه جمعه ۲۴ آبان، دست‌کم سه شهروند به نام‌های حسین آبروی، روح‌الله (جواد) نظری فتح‌آبادی و شبنم دیانی کشته شدند.
حسین آبروی بر اساس ویدیویی که از لحظه کشته شدن او منتشر شده است، حوالی ساعت هشت شب، مقابل منزلش در شهر قدس، هنگامی که در جمع دوستان و خانواده‌اش بود، مورد هدف گلوله نیروهای امنیتی قرار گرفت.
روح‌الله (جواد) نظری فتح‌آبادی که بسیاری از او به عنوان اولین کشته شده اعتراضات آبان یاد می‌کنند، در اعتراضات سیرجان از ناحیه سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت و جان باخت. روز بعد، ۲۵ آبان، محمد محمودآبادی، فرماندار سیرجان کشته شدن این شهروند را تأیید کرد و او را از جمله «مردم عادی» خواند.
شبنم دیانی نیز به گفته نزدیکانش بین ساعت یازده تا دوازه شب در شیراز کشته شد. شبنم دیانی اصالتا اهل بهبان بود.
شنبه ۲۵ آبان ۹۸: تداوم اعتراض‌ها و قطع اینترنت
روز شنبه ۲۵ آبان ۹۸، اعتراضات به گرانی بنزین با روش‌های خشونت‌پرهیز و خلاقانه‌تر از اوایل صبح، عمدتا باز با خاموش کردن خودورها در خیابان‌ها و جاده‌ها ادامه پیدا کرد.
معترض‌ها در اسلامشهر و شیراز در خیابان‌های خالی از خودرو فوتبال بازی می‌کردند. در اصفهان برخی وسط خیابان مسدود شده به نشانه اعتراض و بیکاری سبزی پاک می‌کردند، برخی دیگر می‌رقصیدند و قلیان می‌کشیدند.
همچنین ویدئوهایی منتشر شد که برخی از شهروندان عرب را در خوزستان در حال یزله‌خوانی در خیابان نشان می‌داد.
سپیده قلیان، فعال کارگری و زندانی سیاسی در اهواز به میان معترضان رفت و در حالی که کف خیابان نشسته بود، برگه‌ای با این مضمون در دست داشت: «بنزین را ۳۰۰ درصد گران کردید، دستمزد ما را هم زیاد کردید؟»
در شهرهایی مانند شیراز مردم به نیروهای امنیتی گل تقدیم می‌کردند و در برخی دیگر از شهرها مانند بندرعباس و بهبان درخواست حمایت از نیروی انتظامی داشتند.
در نجف‌آباد زنی در حالی که زیر یک کفن وسط خیابان خوابیده بود، از مردم می‌خواست از زنان سرپرست خانوار حمایت کنند، این زن می‌گفت: «مردم بنزین رو گرون کردند، می‌دونید بزنین گرون بشه یعنی همه چیز گرون میشه، می‌دونید چه بلایی سر زن‌هایی که درآمد ندارن و سرپرست خانوارن میاد؟ من از اون زن‌ها دفاع می‌کنم…»
در سنندج معترضان میدان آزادی (اقبال) را با خاموش کردن خودروها به تسخیر خود درآورده بودند و از نیروی انتظامی درخواست حمایت و پیوستن به مردم را داشتند.
در گرگان، سیرجان، بهبهان، شیراز، بیرجند، شهر صدرا، یاسوج و برخی دیگر از شهرها معترضان کف خیابان نشسته بودند، کف می‌زدند و شعر می‌خوانند یا شعارهایی مانند «نیروی انتظامی ما ملتیم نه اوباش» سر می‌دادند.
در قائم‌شهر چندین زن معترض به گرانی بنزین با نشستن در خیابان، یکی از اصلی‌ترین مسیرهای شهر را مسدود کردند.
در یکی از خیابان‌های تهران معترضان وسط خیابان تور والیبال بسته بودند و والیبال بازی می‌کردند.
در دانشگاه تهران نیز دانشجویان به نشانه حمایت از مردم معترض، دست به تحصن زدند و در محوطه دانشگاه سرودخوانی می‌کردند. در یکی از ویدیوهای منتشر شده، دانشجویان در حال دست زدن و خواندن سرود «یار دبستانی» که به یکی از سرودهای مرسوم اعتراضات ایران تبدیل شده، دیده می‌شوند.
در پایتخت، اعتراض‌ها مدام گسترش پیدا می‌کرد و معترضان برخی از بزرگ‌راه‌ها مانند اتوبان تهران-کرج، همت، تهران پارس و اتوبان امام علی را مسدود کردند.
دانشجویان دانشگاه نوشیروانی بابل نیز به حمایت از معترضان پرداختند و با تحصن در حیاط دانشگاه، شعارهای اعتراضی مانند «گرانی، تورم، بلای جان مردم» سر دادند.
در برخی شهرها به صورت پراکنده بازاریان و کسبه دست به اعتصاب زدند، مانند زرگرها در بازار تهران یا بخش‌های از بازاریان در کرمانشاه.
بر اساس تصاویر و ویدیوهای منتشر شده، تا اواسط روز اعتراض‌ها به همین شیوه ادامه داشت و در مواردی به صورت محدود معترضان برای بستن راه‌ها اقدام به آتش زدن لاستیک یا سطل‌های زباله کردند، اما از آتش زدن اماکن و ساختمان‌های دولتی و عمومی خبری نبود.
با نزدیک‌تر شدن به غروب و یورش نیروهای امنیتی به معترضان در شهرهای مختلف، تنش‌ها بالا گرفت و سرعت اینترنت نیز کاهش چشم‌گیری پیدا کرد.
همچنین برخی گزارش‌ها از تخریب عمدی اموال عمومی و شکستن درب و شیشه منازل خانه به دست نیروهای امنیتی منتشر شد.
برای مثال ویدیوی دوربین‌های مداربسته یک ساختمان مسکونی در محله معالی آباد شیراز که در آن زمان بسیار مورد توجه قرار گرفت، نشان می‌داد که نیروهای یگان ویژه در حال تخریب خانه‌های مردم هستند. یا در ویدیویی دیگر از تهران، در حالی که اعتراضات یا تجمعی در ویدیو دیده نمی‌شود، نیروهای امنیتی در حال تخریب خودروها و منازل شهروندان هستند و همزمان به افرادی که داخل خانه هستند «فحاشی» می‌کنند.
ویدیوی منتشر شده از گرگان نشان می‌دهد که نیروهای امینی با سلاح کمری و از فاصله بسیار نزدیک (حدود یک متر) به یک شهروند معترض تیراندازی می‌کنند و زمانی که او زخمی می‌شود، پیکر او را روی زمین می‌کشند و با خود می‌برند.
در جوانرود، نیروهای امنیتی از بالای پشت بام ساختمان دادگستری با سلاح‌های جنگی به معترضانی که در در خیابان بودند تیراندازی کردند.
همان زمان ویدیویی اختصاصی به دست بی‌بی‌سی فارسی رسید که در ضرب شتم شدید مردم به دست نیروهای امنیتی در خیابان ستار خیایان ستارخان تهران را نشان می‌داد.
ویدیوی پر بازدیدی از مریوان منتشر شد که صدای ممتد تیراندازی و چندین معترض زخمی را که روی زمین افتاده بودند نشان می‌داد. بعدا مشخص شد نام یکی از آنها بهروز ملکی بوده است.
با فرارسیدن غروب، ویدیوها و تصاویر بیشتری از یورش نیروهای امنیتی به معترضان، تیراندازی و ضرب و شتم آنها منتشر می‌شد.
شامگاه شنبه ۲۵ آبان وزارت ارتباطات به دستور شورای امنیت کشور اقدام به قطع تقریبا کامل اینترنت در ایران کرد. پس از قطعی اینترنت و قطع ارتباط شهروندان با دنیای خارج، گزارشگری درباره اعتراضات با اختلال همراه شد و از این‌جا سرکوب تمام عیار شهروندان به منظور پایان بخشیدن به اعتراضات آغاز شد.
طبق گزارش سازمان نت‌بلاکس دسترسی کاربران اینترنت در ایران به ۴ درصد رسید.
در تاریخ یکم آذر ۱۳۹۸، وزارت خزانه‌داری آمریکا محمدجواد آذری‌جهرمی، وزارت ارتباطات وقت را «مسئول قطع اینترنت در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ و دی ماه ۱۳۹۶» معرفی کرد و به دلیل آنچه «اعمال سانسور گسترده اینترنت در ایران» خواند، تحریم کرد.
قطعی اینترنت در آبان ۹۸ به قدری گسترده بود که سلوا قزوانی، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقای سازمان آرتیکل ۱۹ گفت قطعی «کنترل کامل دولت [ایران] بر زیرساخت‌های اینترنت باعث خاموشی‌هایی در مقیاسی که در آبان ۹۸ شاهده‌اش بودیم، شد.»
اشاره خانم قزوانی به پروژه شبکه ملی اطلاعات (شما) بود که سال‌ها پیش به دستور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در دستور کار وزارت ارتباطات قرار گرفت.
در این روز محمدجعفر منتظری، دادستان وقت کل کشور معترضان به افزایش قیمت بنزین را «اخلال‌گر» خطاب کرد و تهدید کرد که با آنها «برخورد جدی» خواهد شد.
محمود صادقی، نماینده وقت مجلس ایران در توییتی از تصویب طرح فوریتی بازگشت قیمت بنزین به قیمت قبل از ۲۴ آبان در جلسه فوق‌العاده هیأت رییسه فراکسیون امید مجلس خبر داد. آقای صادقی نوشت: «طبق این طرح هرگونه افزایش قیمت حامل‌های انرژی باید در قالب لوایح بودجه سنواتی به تصویب مجلس برسد.»
با آغاز خشونت‌ها و تیراندازی به سمت مردم توسط نیروهای امنیتی، معترضان در شهریار مجسمه نمادین انگشتر روح‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی را که در میدان امام خمینی این شهر نصب شده‌بود، به آتش کشیدند.
مایک پومپئو وزیر خارجه وقت آمریکا در توییتی در حمایت از معترضان نوشت: «همانطور که یک سال و نیم پیش به مردم ایران گفتم: ایالات متحده با شماست.»
مدیر کل آموزش و پرورش استان اصفهان اعلام کرد: «در پی مشکلات ترافیکی و اختلال در عبور و مرور، یکشنبه ۲۶ آبان مقاطع پیش دبستانی، دبستان و متوسطه اول نواحی شش گانه شهر اصفهان تعطیل» خواهد شد.
در شیراز نیز مدارس برای روز بعد تعطیل اعلام شدند.
عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور ایران با حضور در تلویزیون دولتی معترضان را تهدید کرد و گفت: «خویشتن‌داری نیروی انتظامی در برابر معترضان در صورت ادامه برخی رفتارها پایان خواهد یافت.»
این در حالی بود که تا آن زمان ویدیوهای زیادی از تیراندازی به معترضان و کشته شدن آنها در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شده بود. برای مثال در اصفهان، تهران، شهریار، بهبهان، کرج، جوانرود، مریوان و برخی دیگر از شهرها معترضان بر اثر گلوله نیروهای امنیتی زخمی و کشته شدند، و نهادهای حقوق بشری از افزایش آمار کشته شده‌ها خبر می‌دادند.
اعتراض‌ها در شهرهای کوچک بزرگ ایران تا پاسی از شب ادامه داشت. برخی از معترضان مانند ابوالفضل شعبانی، علیرضا انجوی، علیرضا استوان، آریان رجبی، آرمین قادری، آشور کالتا، آزاده ضربی، آذر میرزاپور بهروز ملکی، عثمان نادری، ابراهیم مرادی، ابراهیم کتابدار، احسان عبدالله‌نژاد و فرهام مجدم در این روز کشته شدند.
در این روز برخی اماکن مانند بانک‌ها، پمپ‌بنزین‌ها و در قم نیز یک مدرسه حوزه علمیه به آتش کشیده شدند.
یکشنبه ۲۶ آبان ۹۸: تهدید به سرکوب
به گزارش نت‌بلاکس، قطعی تقریبا کامل اینترنت در روز یکشنبه نیز همچنان ادامه داشت.
این روز با واکنش علی خامنه‌ای آغاز شد که ضمن حمایت از تصمیم سران سه قوه برای گران کردن حامل سوخت، مانند گذشته اعتراضات و معترضان را به «اشرار و ضد انقلاب و دشمنان ایران» نسبت داد. آقای خامنه‌ای در سخنان خود از مسئولان جمهوری اسلامی ایران خواست «در حفظ امنیت به وظایف خود عمل کنند» و مخالفان حکومت این موضوع را چراغ سبزی برای سرکوب بیشتر اعتراضات دانستند.
وزارت اطلاعات در بیانیه‌ای اعلام کرد با توجه به صحبت‌های رهبر جمهوری اسلامی «برخورد با اشرار را وظیفه خود می‌داند» و «عوامل اصلی اغتشاشات دو روز گذشته شناسایی و اقدام مناسب در حال انجام است.»
رویترز دو ماه بعد در گزارشی اختصاصی به تاریخ ۲ دی ۱۳۹۸، نوشت که آیت‌الله خامنه‌ای در جلسه‌ای با حضور مقام‌های امنیتی و دولتی، «از آنها خواسته تا به هر قیمتی به اعتراضات مردمی پایان» بدهند.»
اعتراضات در روز یکشنبه با شدت ادامه پیدا کرد و مردم همچنان از روش‌های روزهای گذشته مانند بستن خیابان‌ها و خاموش کردن خودروها برای نشان دادن اعتراض‌‌شان که حالا دیگر تنها گرانی بنزین نبود، استفاده کردند.
در این روز علاوه بر تداوم اعتراضات مردمی، دانشجویان نیز مجددا به حمایت از معترضان پرداختند و اعتراض‌هایی در دانشگاه‌ها شکل گرفت. اما نیروهای امنیتی شبانه به خوابگاه‌های دانشجویی یورش بردند و برخی از فعالین دانشجویی، مانند سها مرتضایی، دبیر سابق شورای صنفی مرکزی دانشگاه تهران همراه دو دانشجوی دیگر را در خوابگاه دختران دانشگاه تهران بازداشت کردند.
خبرگزاری ایسنا به نقل از «یک مسئول مطلع در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» درباره محدودیت‌های ایجاد شده برای دسترسی عمومی به اینترنت نوشت که «از شب گذشته و به مدت ۲۴ ساعت دسترسی به اینترنت محدود شده» است. اما اینترنت تا سوم آذرماه و در برخی مناطق تا هفتم آذرماه به حالت عادی بازنگشت.
مجلس شورای اسلامی نیز برای بررسی افزایش قیمت بنزین جلسه غیرعلنی با حضور علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی برگزار کرد.
۲۶ نماینده مجلس هم طرح سه فوریتی برای بازگشت قیمت بنزین به قبل از افزایش ذر روز جمعه را ارائه کردند.
از آنجایی که تصمیم به گران شدن قیمت سوخت حامل توسط شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه گرفته بده بود، در جلسه روز یکشنبه مجلس شورای اسلامی، تعدادی از نمایندگان با اعلام تذکر به علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس به او اعتراض کردند که چرا مجلس در جریان افزایش قیمت بنزین قرار نگرفته بود.
با افزایش اعتراضات و ناآرامی‌ها، قیمت دلار را برای دومین بار طی دو روز افزایش پیدا کرد و از ۱۲ هزار تومان فراتر رفت و وارد کانال ۱۲ هزار و ۱۰۰ تومان شد.
در این روز گزارش‌های متعددی از بازداشت گسترده شهروندان در شهرهای مختلف ایران منتشر شد.
بازاریان در تهران بار دیگر نیز دست به اعتراض زدند. احمد کریمی اصفهانی، دبیرکل جامعه انجمن‌های اسلامی اصناف و بازار ضمن تایید این موضوع معترضان را «عده‌ای خارج از خود بازاری‌ها» نامید و گفت آنان «بازار را به تشنج کشیده‌اند».
ویدیوهایی از بازار تهران منتشر شد که بسته بودن مغازه‌ها و حضور پرشمار نیروهای امنیتی را نشان می‌داد.
در این روز علاوه بر تهران، بازار اصفهان به نشانه اعتراض تعطیل شد و بازاریان مغازه‌ها را باز نکردند.
فرماندار شهریار در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی از زخمی و مجروح شدن «۶۰ تا ۷۰ نفر» در اعتراضات روز شنبه ۲۵ آبان خبر داد.
ابراهیم رئیسی، رئیس وقت قوه قضائیه، با صدور بیانیه‌ای افزایش قیمت بنزین را «پیشنهاد دولت» توصیف کرد، این در حالی بود که او عضو شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه بود که تصمیم به افزایش قیمت بنزین گرفت.
با ادامه قطعی اینترنت و بی‌خبری از وضعیت اعتراضات، جعفر محمدی، یکی از اعضای تحریریه وب‌سایت خبری عصر ایران در یادداشتی نوشت «رسانه‌های داخلی از پوشش خبری جدی و فراگیر ناآرامی‌ها منع شدند.»
در ادامه روز دانشجویان در شهرهای بیشتری از جمله تبریز به اعتراضات پیوستند.
حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی از ادامه «برخورد با معترضان» خبر داد و گفت: «نهادهای امنیتی و انتظامی کشور، این افراد را شناسایی و ان‌شاالله در موعد مقرر به سزای اعمال خود خواهند رسید.»
این گفته‌های حسین اشتری در حالی بود که تا آن زمان گزارش‌هایی از کشته شدن دست‌کم ۱۰ نفر در روز یکشنبه ۲۶ آبان حکایت داشت.
در این روز بر اساس گزارش رسانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری، دست‌کم در ۱۲۰ شهر شامل ۲۹ استان اعتراضات شکل گرفت. آماری که تا حد زیادی با گفته‌های مقام‌های جمهوری اسلامی ایران نیز هم‌خوانی دارد.
خبرگزاری فارس گزارش داد که بر اساس برآورد‌های یک نهاد امنیتی که اسمی از آن برده نشد، اعتراض‌ها به افزایش بنزین در روز یکشنبه ۲۶ آبان در بیش از «۱۰۰ نقطه کشور رخ داده و بیش از هزار معترض» نیز بازداشت شددند.
علی دارابی، معاون امور استان‌های صداوسیما نیز در یادداشتی که در خبرگزاری فارس منتشر شد، اظهار داشت که در «بیش از ۲۰۰ شهر بزرگ و کوچک کشور درگیر اعتراض‌ها» بودند.
قسیم عثمانی، نماینده بوکان در اعتراض به نقش نداشتن مجلس در افزایش قیمت بنزین استعفا کرد و مجتبی ذالنور، عضو فراکسیون ولایی مجلس بر اساس گزارش خبرگزاری ایسنا به دنبال جمع آوری امضای نمایندگان برای استیضاح حسن روحانی، رئیس جمهور وقت بود.
در بی‌خبری از آنچه در داخل از ایران می‌گذشت، ایرانیان خارج از کشور در برخی کشورها مانند یونان و آلمان مقابل سفارت‌خانه‌ها و کنسولگری‌های جمهوری اسلامی ایران برای حمایت از اعتراضات مردمی دست به تجمع زدند.
رسانه‌های داخلی گزارش دادند که دو حوزه علمیه «صالحیه مکتب‌الصادق» در شهر کازرون و «مدرسه خاتم الانبیا» در شیراز به آتش کشیده شدند.
مجددا در برخی شهرها مانند شیراز، اصفهان، نجف‌آباد و بهبهان اعلام شد که مدارس روز دوشنبه ۲۷ آبان تعطیل خواهد بود.
تصاویر و ویدیوهایی که از اعتراضات یکشنبه ۲۶ آبان منتشر شد، نیروهای امنیتی را نشان می‌داد که با انواع سلاح‌های کشنده در خیابان به معترضان شلیک می‌کنند. ویدیوهای دلخراشی از شهرهای تهران، کرمانشاه، اصفهان، شیراز، شهریار، کرج، شهر قدس، تبریز و غیره این صحنه‌ها را ثبت کرد.
در ویدیوی که از بلوار طاق‌بستان کرمانشاه به دست بی‌بی‌سی رسیده بود، یک مامور نیروهای انتظامی را نشان می‌داد که کنار دیوار کمین کرده بود و با سلاحی شبیه به کلاشنیکف به سمت یک شهروند معترض در وسط خیابان تیراندازی می‌کذد و پس از اصابت گلوله این شهروند به زمین می‌افتد.
ویدیویی از ساوه نیز به دست بی‌بی‌سی رسیده بود که تیر خوردن چندین معترض را نشان می‌داد و آنها غرق در خون روی زمیت افتاده بودند.
یا در کرج پیکر شهروندی که گلوله به سرش اصابت کرده بود و در حالی که خون‌ریزی شدیدی داشت، روی زمین افتاده بود، اما دیگران به دلیل شدت تیراندازی و یوریش نیروهای امنیتی نمی‌توانستند به او کمک کنند. در همین حین نیروهای یگان ویژه دیده می‌شدند که مشغول ضرب و شتم مردمی بودند که از آنجا عبور می‌کردند.
در این روز نیز اعتراضات تا پاسی از شب ادامه داشت.
دوشنبه ۲۷ آبان ۹۸: کشتار نیراز، نقطه پایان آبان
با توجه به سرکوب خشونتبار اعتراضات در روزهای ۲۵ و ۲۶ آبان، اعتراضات تنها در برخی شهرها مانند شیراز و ماهشهر ادامه پیدا کرد.
در این روز مدارس در شهرهای بسیاری مانند شیراز، باط کریم و اسلامشهر و استان خوزستان تعطیل شدند.
در ماهشهر و شهرک چمران (جراحی) از همان روز جمعه ۲۴ آبان اعتراضات با راه‌بندان آغاز شد.
در شهرک چمران (جراحی) معترضان مقابل پمپ بنزین ابوالفضل که در نزدیکی میدان بعثت و روبه‌روی نیزار ماهشهر و سه‌راهی متصل‌کننده شهرک‌های چمران و بعثت و شهر ماهشهر بود، تجمع کرده بودند.
معترضان عمدتا ساکنان عرب منطقه بودند و راه‌های ورودی و خروجی به شهرها و شهرک‌ها را مسدود کردند، از جمله مسیر شهرک چمران (جراحی)، شهرک ممکو و شهرک بعثت که مجتمعهای مسکونی کارمندان و کارکنان پتروشیمی‌ها در این شهرک‌ها قرار دارد. به همین جهت کارکنان پتروشیمی‌ها امکان رفت و آمد نداشتند.
روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ سومین روزی بود که معترضان جاده‌های اصلی را مسدود کرده بودند، به‌ویژه مسیر منتهی به منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر در نزدیکی بندر امام خمینی (خور موسی). این جاده از سمت میدان بعثت در ورودی شهرک چمران مسدود شده بود.
بر اساس گزارش‌ها اعتراض‌های آبان ۹۸ در ماهشهر و شهرک‌های چمران (جراحی)، شهرک طالقانی (کوره)، شهرک رجایی (زنجیر)، شهرک ولی‌عصر (گاما)، شهرک بعثت (ممکو)، مدنی (خور الغزاله)، شهرک قدس (رمیله) بندر امام خمینی (خور موسی) و شهرک با هنر (آلبوحردان) جریان داشته است.
چندین ویدیوی محدود که روز آبان در حوالی شهرک چمران (جراحی) و نیزارهای کنار آن منتشر شده، روایت اعتراضات و سرکوبی که در این منطقه شکل گرفت را روایت می‌کند.
یک شهروند به نام آرش از سربندر، همان زمان درباره سرکوب اعتراضات ماهشهر به بی‌بی‌سی فارسی گفته بود: «مردم خیلی مسالمت آمیز آمدند در سربندر و سر ورودی راه را بستند به اعتراض. شعارها هم خیلی بهداشتی بودند اما متاسفانه حکومت همیشه ناکارآمد است حتی در برخورد با شورش‌های شهری و بدون اطلاع از بافت جامعه و جامعه‌شناسی و شناختی که از منطقه باید داشته باشد سریعا اقدام می کند.»
رسانه‌های داخلی و مقام‌های جمهوری اسلامی ایران ادعا کردند معترضان در نزدیکی نیزارها مسلح بودند، اما این ادعا هیچ‌گاه اثبات نشد و در ویدیوهای منتشر شده، معترضان با دست خالی دیده می‌شوند که مقابل نیروهای امنیتی ایستاده بودند.
در اعتراضات ماهشهر و شهرک‌های اطراف آن، نیروهای امنیتی، علیالخصوص یگان ویژه و سپاه پاسداران از پیکاپ‌های مجهز به تیربار دوشکا و نفربر براق استفاده کردند.
در یکی از ویدیوها معترضان در بلوار دو بانده «ورودی شهر چمران» ما بین میدان بعثت و پمپ بنزین ابوالفضل قرار دارند. نیزارها در سمت چپ معترضان است و در حالی که نیروهای امنیتی به سوی آنها تیراندازی می‌کنند، معترضان سنگ به سمت آنها پرتاب می‌کنند.
یکی از شاهدان عینی در دادگاه مردمی آبان تریبونال روایت کرده است که حوالی ساعت ۱۰ صبح نیروهای یگان ویژه به معترضان اخطار دادند که اگر مسیرها را باز نکنند، با آنها برخورد خواهند کرد.
عباس رحمانی منصوری، شهروند عربی که با نیسان وانت‌بار در میدان بعثت میوه‌فروشی در این حین مورد اصابت گلوله قرار گرفت و کشته شد.
در ویدیوهای منتشر شده از این مکان شدت تیراندازی و آتشبار نیروهای امنیتی مشخص است. در یکی از ویدیوها که ۲۵ ثانیه است و معترضان را در حال فرار نشان می‌دهد، دست‌کم ۴۹ تا ۵۴ بار صدای شلیک گلوله از سلاح‌های کشنده به گوش می‌رسد.
معترضان که قصد داشتند از تیراندازی نیروهای امنیتی در امان بمانند، به ناچار به نیزارهایی که در سمت چپ بلوار ورودی شهرک چمران قرار داشت، فرار می‌کنند.
وقایع کشتار نیزار که به دلیل قطعی اینترنت یک هفته پس از وقوع رسانه‌ای شد.
استان خوزستان آخرین جایی بود در ایران که دوباره به اینترنت وصل شد. اتصال دوباره اینترنت تلفن‌های همراه در خوزستان ۱۴ روز بعد از اعتراض‌ها طول کشید و در نهایت یک فیلم کوتاه، بی‌کیفیت و لرزان از به رگبار بستن معترضانی که به نیزار شهرک چمران (جراحی) پناه برده بودند منتشر شد.
با این‌حال تلویزیون دولتی ایران، ۱۰ آذر ۱۳۹۸ در گزارشی کشته شدن شماری از معترضان - که آنها را «اغتشاشگر» توصیف کرده - را در عملیات نیروهای امنیتی از جمله در شهرهای ماهشهر، بهبهان و شیراز تایید کرد.
نیروهای امنیتی معترضانی که در نیزار پناه گرفته بودند را دنبال می‌کنند و در ویدیویی معروف به «کشتار نیزار»، پیکاپ سیاه یگان ویژه مجهر به تیربار دوشکا دیده می‌شود که در حالی تیراندازی است و بسیاری از معترضان روی زمین افتاده‌اند.
پس از کشتار نیزار، روز سه‌شنبه ۲۸ آبان ۹۸ فرماندار ماهشهر اعلام کرد «اعتراض‌ها از شب گذشته متوقف شده و شرایط شهر و فعالیت پتروشیمی‌ها امروز عادی است».
در این روز تعداد زیادی از شهروندان معترض عمدتا عرب کشته شدند که تاکنون آمار مشخصی از آن در دسترس نیست.
وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای تحت عنوان «یادبود قتل‌عام ماهشهر و تحریم مقامات ایرانی به دلیل مشارکت در نقض فاحش حقوق بشر» که در تاریخ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ منتشر کرد، تعداد جان باخته‌های ماهشهر را حدود ۱۴۸ اعلام کرد.
سازمان عفو بین‌الملل نیز در گزارشی به تاریخ ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱ و همزمان با دومین سالگرد اعتراض‌های آبان ۹۸، از شناسایی ۵۹ جان باخته در استان خوزستان خبر داد.
نیویورک‌تایمز هم در گزارشی که ۱ دسامبر ۲۰۱۹ منتشر کرد، به نقل از شاهدان و کادر پزشکی از کشته شدن ۴۰ تا ۱۰۰ معترضی که در نیزار پناه گرفته بودند خبر داد که اکثر آنها «جوان غیرمسلح» بوده‌اند.
سازمان حقوق بشر اهواز (اهرو) در گزارشی به تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۹ هویت ۲۷ نفر از کشته شدگان نیزار را منتشر کرد.
در این روز یک فرمانده یگان ویژه به نام رضا صیادی کشته شد. عباس دریس دو ماه بعد از اعتراضات آبان به اتهام دست داشتن در کشتن رضا صیادی بازداشت شد. خانواده رضا صیادی به آقای دریس رضایت دادند و گفتند او را در کشته شدن فرزندشان مقصر نمی‌دانند. بی‌بی‌سی فارسی نیز پیش‌تر به اطلاعاتی از پرونده عباس دریس دست یافته بود که نشان می‌داد در پرونده هیچ مدرکی مبنی بر مشارکت او در قتل رضا صیادی وجود ندارد.
غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان به خبرگزاری ایرنا گفت که در اعتراضات روزهای اخیر این استان ۱۸۰ نفر دستگیر شدند.
در شهر کرج نیز روابط عمومی سپاه استان البرز اعلام کرده که ۱۵۰ نفر از «لیدرهای مخل امنیت» در این استان بازداشت شده‌اند.
چند نفر جان باختند؟
با گذشت پنج سال از اعتراضات سراسری آبان ۹۸، به دلیل پنهان‌کاری و طفره رفتن مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران از اعلام آمار دقیق جانباختگان و مجروحان، تاکنون آمار دقیقی از میزان کشته شدگان در دست نیست.
با این‌حال سازمان‌های حقوق بشری مختلف و برخی رسانه‌ها، آمارهای متعددی را منتشر کردند که هر کدام نشان از تعداد بالای جان باختگان در آبان ۹۸ دارد.
آمارهای موجود درباره تعداد کشته‌شدگان اعتراض‌های آبان ۹۸ عبارتند از:
- سازمان عفو بین‌الملل در گزارشی به تاریخ ۲۵ آذر ۹۸ تعداد کشته‌شدگان آبان ماه را بر اساس منابع معتبر (تا آن زمان) بیش از ۳۰۴ نفر اعلام کرد و در گزارشی تکمیلی به تاریخ ۳۱ اردیبهشت آن را تأیید کرد. ۱۶ نوامبر ۲۰۲۱، طی گزارش تازه‌ای، از احراز هویت تعداد بیشتری از کشته شدگان آبان ۹۸ خبر داد و تعداد افراد شناسایی شده تا آن زمان را ۳۲۴ اعلام کرد. عفو بین‌الملل تاکید کرده تعداد واقعی کشته‌شدگان آبان ۹۸ احتمالاً بسیار بیشتر از این تعداد بوده است.
- سازمان حقوق بشر ایران در تاریخ ۳۰ آذر ۹۸ با انتشار یک گزارش تحقیقی، کشته شدن دست‌کم ۳۲۴ نفر در جریان اعتراضات آبان ۹۸ را تأیید کرد. بر اساس گزارش همین سازمان حدود ۱۰ هزار نفر از معترضان بازداشت شده‌اند یا تحت پیگرد قرار گرفته‌اند.
- خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی اختصاصی که در تاریخ ۲۰ دسامبر ۲۰۱۹ / دوم دی ۹۸ منتشر شد، به نقل از چند منبع آگاه در «وزارت کشور» که نامی از آنها برده نشده، از کشته شدن بیش از هزار و ۵۰۰ نفر خبر داد.
- وب‌سایت «کلمه»، نزدیک به میرحسین موسوی هم پنج‌شنبه ۱۲ دی ۹۸ از آمار «غیررسمی ۶۳۱ جان باخته» به نقل از بولتن‌های محرمانه خبر داد.
- عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر‌‌کشور وقت، خرداد ۱۳۹۹ طی گفت‌وگویی تلویزیونی تعداد کشته‌شدگان را بین ۲۰۰ تا ۲۲۵ نفر اعلام کرد. وریز کشور همچنین ادعا کرد حدود ۲۰ از این افراد با «سلاح غیرسازمانی» کشته شدند.
- مجتبی ذوالنوری، نماینده قم و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم که از جمله نزدیکان بیت رهبر جمهوری اسلامی ایران است، ۱۲ خرداد ۱۳۹۹ در حاشیه یکی از جلسات کمیته اجتماعی و انتظامی ستاد ملی مبارزه با کرونا در جمع خبرنگاران اعلام کرد در جریان اعتراض‌های آبان ماه، ۲۳۰ شهروند ایرانی کشته شدند.
