گزارش تازه مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم نشان می‌دهد که بزرگترین بهره‌بردار از افزایش معاملات تسلیحاتی در اروپا، آمریکاست. برای نخستین بار در دو دهه اخیر، اروپا بزرگترین بازار شرکت‌های تسلیحاتی آمریکا بوده است.
بر اساس گزارشی از مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI)، اوکراین برای نخستین بار به بزرگترین واردکننده تسلیحات در جهان تبدیل شده است. این گزارش که روز دوشنبه ۲۰ اسفند / ۱۰ مارس منتشر شد، نشان می‌دهد که ۸٫۸ درصد از کل واردات تسلیحات در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ به اوکراین اختصاص داشته است.
این کشور که مورد حمله روسیه قرار گرفته، بیشترین سهم را در واردات تسلیحات نظامی داشته است. بزرگترین بهره‌بردار از افزایش معاملات تسلیحاتی در اروپا نیز ایالات متحده آمریکا است که سهم خود را به‌عنوان صادرکننده سلاح از ۳۵ درصد به ۴۳ درصد افزایش داده است. فرانسه نیز برای اولین بار با پیشی گرفتن از روسیه، در رتبه دوم صادرکنندگان تسلیحات قرار دارد.
افزایش تسلیحات در اروپا
فرانسه اکنون ۹٫۶ درصد از صادرات جهانی تسلیحات را به خود اختصاص داده است، در حالی که سهم روسیه به ۷٫۸ درصد کاهش یافته است. حجم صادرات تسلیحات روسیه در مقایسه با دوره پنج ساله قبل (۲۰۱۵ـ۲۰۱۹) ۶۴ درصد کاهش یافته است. در مجموع، تجارت تسلیحات جهانی ثابت مانده است، زیرا افزایش واردات در اروپا با کاهش در سایر مناطق جهان همراه بوده است.
متیو جورج، مدیر برنامه مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم، گفت این آمار نشان‌دهنده «افزایش تسلیحاتم اروپا در مواجهه با تهدیدهای روسیه است. کشورهای عضو ناتو در اروپا بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، ۱۰۵ درصد بیشتر از پنج سال قبل تسلیحات وارد کرده‌اند.
این افزایش همچنین وابستگی بیشتر به ایالات متحده را نشان می‌دهد. سهم آمریکا از واردات تسلیحات در اروپا از ۵۲ درصد به ۶۴ درصد افزایش یافته است. اوکراین با سهم ۴۵ درصدی واردات از آمریکا، نسبت به کشورهای عضو ناتو در اروپا وابستگی کمتری به صنایع تسلیحاتی آمریکا دارد. پس از آمریکا، آلمان (۱۲ درصد) و لهستان (۱۱ درصد) به ترتیب بزرگترین تأمین‌کنندگان اوکراین هستند.
اروپا بزرگترین بازار تسلیحات آمریکا
برای نخستین بار در دو دهه اخیر، اروپا بزرگترین بازار برای شرکت‌های تسلیحاتی آمریکا بوده است. ۳۵ درصد از صادرات تسلیحات آمریکا به اروپا و ۳۳ درصد به خاورمیانه رفته است.
به‌گفته مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم، کاهش اهمیت روسیه در بازار تسلیحات حتی قبل از حمله به اوکراین آغاز شده بود. در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، حجم صادرات تسلیحات روسیه به پایین‌ترین سطح در دو دهه اخیر رسیده بود. پس از حمله به اوکراین، این روند تشدید شد، زیرا روسیه به تسلیحات تولید داخلی خود نیاز داشت و به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، توانایی کمتری برای صادرات داشت.
این تغییرات همچنین با تغییر در بزرگترین خریداران تسلیحات روسیه همراه بوده است. در حالی که چین به‌طور فزاینده‌ای به خودکفایی رسیده است، هند که پس از اوکراین دومین واردکننده بزرگ تسلیحات در جهان است، به‌دنبال تأمین‌کنندگان دیگر رفته است. به‌عنوان مثال، ۲۸ درصد از صادرات تسلیحات فرانسه به هند و تنها ۱۵ درصد به سایر کشورهای اروپایی رفته است.
نقش کم‌رنگ چین
پیتر وزمان، کارشناس مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم گفت کشورهای اروپایی اگرچه اقداماتی برای کاهش وابستگی خود به آمریکا انجام داده‌اند، اما روابط تجاری فراآتلانتیکی «ریشه‌های عمیقی» دارد.
به‌گفته او، صادرات تسلیحات آمریکا به کشورهای عضو ناتو در اروپا نه تنها افزایش یافته است، بلکه تحویل ۵۰۰ جنگنده و بسیاری از تسلیحات دیگر نیز در دست اقدام است.
در مقابل، چین با سهم ۵٫۹ درصدی از تجارت جهانی تسلیحات و قرار گرفتن در رتبه چهارم پس از آمریکا، فرانسه و روسیه، همچنان نقش کم‌رنگی در این بازار دارد. بسیاری از واردکنندگان بزرگ به دلایل سیاسی از خرید تسلیحات چینی خودداری می‌کنند.
کاهش واردات در آسیا و خاورمیانه
براساس گزارش مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم، آسیا و اقیانوسیه همچنان بزرگترین منطقه واردکننده تسلیحات در جهان هستند، اما سهم آن‌ها از ۴۱ درصد به ۳۳ درصد کاهش یافته است.
در این منطقه نیز آمریکا با سهم ۳۷ درصدی پیشتاز است. چهار کشور این منطقه (هند، پاکستان، ژاپن و استرالیا) در میان ۱۰ واردکننده بزرگ تسلیحات جهان قرار دارند. در شرق آسیا، که از نظر ژئوپلیتیکی منطقه‌ای حساس است، ژاپن تنها کشوری است که واردات تسلیحات آن افزایش یافته و این افزایش ۹۳ درصدی بوده است.
در مقابل، چین، تایوان و کره جنوبی واردات تسلیحات کمتری نسبت به دوره پنج ساله قبل داشتند. چین برای اولین بار از ابتدای دهه ۱۹۹۰ از میان ۱۰ واردکننده بزرگ تسلیحات خارج شد.
در خاورمیانه نیز واردات تسلیحات ۲۰ درصد کاهش یافته است، اما کشورهای بزرگی مانند قطر که از رتبه دهم به سومین واردکننده بزرگ تسلیحات صعود کرده است، همچنان در این منطقه حضور دارند.
در این منطقه نیز آمریکا با سهم ۵۲ درصدی پیشتاز است و پس از آن ایتالیا (۱۲ درصد) و فرانسه (۹٫۸ درصد) قرار دارند. زین حسین، محقق مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم، تأکید کرد که با توجه به شمار بالای سفارش‌ها، خاورمیانه همچنان یکی از بزرگترین بازارهای تسلیحاتی خواهد بود. اسرائیل در رتبه پانزدهم واردکنندگان تسلیحات قرار دارد که یک پله پایین‌تر از دوره ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ است. ۶۶ درصد از واردات اسرائیل از آمریکا تأمین می‌شود.
افزایش واردات تسلیحات در آفریقا و آمریکای جنوبی
واردات تسلیحات به کشورهای غرب آفریقا در دهه گذشته ۸۲ درصد افزایش یافته است. کاتارینا جوکیچ، محقق مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم گفت: «به نظر می‌رسد کشورهایی مانند بورکینافاسو، مالی و سنگال واردات خود را به‌سرعت افزایش داده‌اند.»
اگرچه حجم واردات هنوز کم است، اما این افزایش تأثیرات ژئوپلیتیکی مهمی دارد. افزون بر کشورهای تأثیرگذار مانند چین، فرانسه، روسیه و آمریکا، ترکیه نیز به‌عنوان تأمین‌کننده تسلیحات در حال مطرح شدن است. در مجموع، واردات تسلیحات به آفریقا ۴۴ درصد کاهش یافته است که عمدتاً به‌دلیل کاهش واردات در الجزایر و مراکش است.
در آمریکای جنوبی، برزیل بیشترین افزایش تسلیحات را داشته است و واردات تسلیحات آن ۷۷ درصد افزایش یافته است. ۴۹ درصد از کل واردات تسلیحات در این منطقه به برزیل اختصاص دارد. فرانسه با سهم ۳۰ درصدی بزرگترین تأمین‌کننده تسلیحات در آمریکای جنوبی است و پس از آن آمریکا با سهم ۱۲ درصدی قرار دارد.
