نیویورک تایمز در تفسیری پیرامون مذاکرات قریب الوقوع ایران و آمریکا نوشت: اگر این مذاکرات مستقیم برگزار شوند، نخستین دیدار رسمی رودرروی دو کشور از زمان خروج ترامپ از توافق دوران اوباما در هفت سال پیش خواهد بود.
این مذاکرات در شرایطی حساس انجام می‌شوند؛ ایران در پی حملات دقیق اسرائیل در اکتبر گذشته، سامانه‌های پدافند هوایی خود در اطراف سایت‌های کلیدی هسته‌ای‌اش را از دست داده است. همچنین دیگر نمی‌تواند به نیروهای نیابتی‌اش در منطقه — حماس، حزب‌الله و دولت سابق بشار اسد در سوریه — برای تهدید اسرائیل تکیه کند.
وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی، در یک پست در شبکه‌های اجتماعی تأیید کرد که مذاکرات روز شنبه در عمان برگزار خواهد شد، اما گفت که این مذاکرات غیرمستقیم خواهند بود؛ به این معنا که واسطه‌ها میان دو طرف رفت‌وآمد خواهند کرد. او نوشت: «این هم فرصت است و هم آزمون. توپ در زمین آمریکاست.»
ایران، به دستور رهبر عالی‌اش، آیت‌الله علی خامنه‌ای، از زمان خروج ترامپ از توافق، از ورود به مذاکرات مستقیم با آمریکا خودداری کرده بود. اما پس از سخنان ترامپ در روز دوشنبه، سه مقام ایرانی گفتند که خامنه‌ای موضع خود را تغییر داده و احتمالاً مذاکرات مستقیم را خواهد پذیرفت.
مقامات گفتند اگر مذاکرات غیرمستقیم روز شنبه محترمانه و سازنده باشد، احتمال دارد مذاکرات مستقیم نیز انجام شود. این مقامات به دلیل نداشتن مجوز رسمی برای اظهارنظر علنی، خواستار ناشناس‌ماندن شدند.
با این حال، ایران تقریباً با قطعیت در برابر برچیدن کامل زیرساخت هسته‌ای خود مقاومت خواهد کرد. این زیرساخت اکنون قابلیت «آستانه‌ای» برای تولید سوخت مورد نیاز یک بمب در عرض چند هفته — و شاید ساخت کامل سلاح در عرض چند ماه — را فراهم کرده است. بسیاری از ایرانیان اکنون به‌صورت علنی درباره لزوم دستیابی به سلاح هسته‌ای صحبت می‌کنند، زیرا ایران در برابر سلسله حملات موشکی اسرائیل در سال گذشته عملاً بی‌دفاع بوده است.
نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، که روز دوشنبه در کنار ترامپ در آمریکا حضور داشت، تأکید کرد که هرگونه توافق باید مطابق «مدل لیبی» باشد؛ یعنی ایران باید کل زیرساخت هسته‌ای خود را برچیند و از کشور خارج کند. اما بخش زیادی از تجهیزات غنی‌سازی لیبی پیش از تحویل، حتی از جعبه‌های خود بیرون نیامده بود، در حالی که تأسیسات هسته‌ای ایران دهه‌هاست فعال هستند، در سراسر کشور پراکنده‌اند، و بسیاری از آنها در اعماق زمین ساخته شده‌اند.
نتانیاهو در جریان نشست طولانی پرسش و پاسخ با خبرنگاران، برخلاف سفر قبلی‌اش به واشنگتن دو ماه پیش، سکوتی غیرمعمول اختیار کرد. پس از چند سخن مقدماتی، عمدتاً به تماشای اظهارات ترامپ پرداخت که اروپا را متهم به «ضربه زدن» به آمریکا کرد و تهدید به تعرفه‌های بیشتر علیه چین نمود، مگر آنکه چین تهدید به اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه را تا سه‌شنبه پس بگیرد.
نتانیاهو دفتر بیضی را بدون دریافت تعهد علنی ترامپ برای حذف تعرفه ۱۷ درصدی‌ای که بر اسرائیل وضع شده ترک کرد. یکی از اهداف اصلی سفرش، همین موضوع بود، همراه با درخواست برای دریافت سلاح‌های بیشتر در جنگ با حماس در غزه و اقدامات نظامی در کرانه باختری. اگر دو طرف درباره گزینه‌های نظامی علیه تأسیسات اصلی هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرده‌اند، در اظهارات عمومی‌شان اشاره‌ای به آن نشده است.
نزدیک‌ترین اظهار نظر ترامپ درباره این موضوع چنین بود: «فکر می‌کنم همه موافق‌اند که دستیابی به توافق بهتر از رفتن به سمت گزینه‌ی واضح است. و آن گزینه‌ی واضح، چیزی نیست که من بخواهم درگیرش شوم، و اسرائیل هم اگر بتواند از آن دوری کند، نمی‌خواهد درگیرش شود.» نتانیاهو باز هم سکوت اختیار کرد، در حالی که ترامپ پرحرف و مسلط، به او مجال اظهار نظر نداد.
ترامپ افزود: «پس ما خواهیم دید که آیا می‌توانیم از این وضعیت دوری کنیم یا نه. اما اوضاع به‌طرز خطرناکی پیش می‌رود، و امیدوارم این مذاکرات موفقیت‌آمیز باشند.»
ترامپ تا حدی در حال حل مشکلی است که خود ایجاد کرده. توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منجر به خروج ۹۷ درصد از اورانیوم غنی‌شده ایران از کشور شد، و تنها مقادیر اندکی باقی ماند، همراه با تجهیزاتی که برای تولید سوخت هسته‌ای نیاز بود. اوباما و مشاورانش در آن زمان گفتند که این بهترین توافق ممکن بود. اما این توافق، ایران را با تجهیزات و دانش لازم برای بازسازی برنامه پس از خروج ترامپ باقی گذاشت. اکنون ایران به اندازه‌ای سوخت هسته‌ای در اختیار دارد که می‌تواند ظرف مدت نسبتاً کوتاهی بیش از شش سلاح هسته‌ای تولید کند.
مدت‌زمان لازم برای این کار محل اختلاف است: نیویورک‌تایمز در فوریه گزارش داد که تیمی مخفی از دانشمندان ایرانی در حال بررسی راهی سریع‌تر — هرچند خام‌تر — برای ساخت سلاح هسته‌ای هستند. ظاهراً ترامپ پس از آن از این اطلاعات که در پایان دولت بایدن ارائه شد، مطلع شده و همین امر ضرورت مذاکرات را افزایش داده است. مقامات دولت ترامپ می‌گویند حاضر به مذاکرات طولانی با تهران نیستند.
اعلام ناگهانی ترامپ درباره آنچه آن را «نشست سطح بالا» در روز دوشنبه نامید، در رسانه‌های ایرانی بازتاب گسترده‌ای داشت. برخی از ایرانیان با شور و امید واکنش نشان دادند و در شبکه‌های اجتماعی گفتند که امیدوارند این مذاکرات بتواند مشکلات اقتصادی را حل کند و از خطر جنگ که در ماه‌های اخیر به‌شدت تشدید شده، جلوگیری کند.
مهدی رحمتی، تحلیلگر محافظه‌کار نزدیک به دولت، در تماس تلفنی از تهران گفت: «ما حرف‌های ترامپ درباره مذاکره را سیگنالی شفاف و قوی به اسرائیل و ایران تلقی می‌کنیم. او ترمز نقشه حمله اسرائیل را کشیده و با صراحت سیگنال مثبتی به ایران فرستاده که دیپلماسی را ترجیح می‌دهد و می‌خواهد مشکلات را حل کند.»
سخنگوی وزارت خارجه ایران، اسماعیل بقایی، پیش‌تر به رسانه‌های داخلی گفت: «پیشنهاد ایران برای مذاکرات غیرمستقیم، با توجه به سابقه مسئله و روند مذاکرات هسته‌ای در دهه گذشته، پیشنهادی سخاوتمندانه و خردمندانه بود. ما بر آنچه ارائه کرده‌ایم متمرکز هستیم.»
به گفته دو دیپلمات ارشد ایرانی و سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایرانی که در تیم مذاکرات هسته‌ای ۲۰۱۵ حضور داشت، عراقچی و استیون ویتکاف، فرستاده ترامپ در امور خاورمیانه، مذاکرات روز شنبه را هدایت خواهند کرد.
این‌که ایران اساساً حاضر به حضور بر سر میز مذاکره شده، به‌نوعی اذعان به وضعیت بسیار ضعیف شده‌اش است. تأسیسات هسته‌ای ایران هرگز تا این اندازه آسیب‌پذیر نبوده‌اند. افزون بر حمله اسرائیل به پدافند هوایی ایران در اکتبر، تأسیسات تولید موشک ایران که در آنها سوخت موشک ساخته می‌شد نیز منهدم شده‌اند. بنابراین توان ایران برای تولید موشک‌های جدید به‌طور موقت محدود شده است.
اما به گفته کارشناسان هسته‌ای، به احتمال زیاد حداکثر امتیازی که ایران ممکن است بدهد، بسیار کمتر از خواسته‌ای خواهد بود که مشاور امنیت ملی ترامپ، مایکل والتز، مطرح کرده — یعنی برچیدن کامل زیرساخت هسته‌ای ایران.
این یعنی پایان دادن به سایت غنی‌سازی نطنز، که آمریکا و اسرائیل ۱۵ سال پیش آن را با ویروس سایبری استاکس‌نت هدف قرار دادند، و از آن زمان بارها توسط اسرائیل خرابکاری شده است. این یعنی نابودسازی سایت فردو، که در عمق کوه و داخل یک پایگاه نظامی ساخته شده، و برچیدن مجموعه‌ای از تأسیسات دیگر که در سراسر کشور پخش هستند و تحت نظارت مذاکره‌کنندگان بین‌المللی قرار دارند.
اگر ترامپ نتواند به برچیدن کامل دست یابد، ناچار خواهد بود با این پرسش روبه‌رو شود که آیا دستاوردی فراتر از دولت اوباما داشته یا نه. ترامپ توافق دولت اوباما را یک «فاجعه» و مایه شرمندگی توصیف کرده بود و گفته بود که آن توافق همه محدودیت‌ها بر تولید هسته‌ای ایران را تا سال ۲۰۳۰ لغو می‌کرد.
اکنون چالش او، به گفته کارشناسان، این است که باید چیزی بیش از آنچه اوباما به‌دست آورد، محقق کند.
