گردهمائی يادبود سالروز ۱۸ مارس ۱۸۷۱ قطعنامه ی زير را تصويب کرده است: جنبش پر افتخار ۱۸ مارس را بمثابه سپيده دم سرخ انقلاب بزرگ سوسياليستی – که انسانها را برای هميشه از رژيم طبقاتی نجات خواهد داد – تلقی می کند. اعلام می دارد که: ديوانگی ها و جنايات طبقه ی بورژوا را که در تمام اروپا بر گرد محور نفرت از کارگران متحد شدهاند و همچنين جامعه ی قديم را به هر شکل حکومتی که می خواهد باشد – چه سلطنتی و چه جمهوری – محکوم می کند.
مارکس: قطعنامه گردهمائی سالروز کمون پاریس
اين قطعنامه بين ۱۳ تا ۱۸ مارس ۱۸۷۲ توسط مارکس نوشته شده و از روی دستخط مارکس که به زبان فرانسه بوده و نزد دخترش ينی پيدا شده، ترجمه گشته است.
قطعنامه ی گردهمائی سال روز کمون پاريس
گردهمائی يادبود سالروز ۱۸ مارس ۱۸۷۱ قطعنامه ی زير را تصويب کرده است:
جنبش پر افتخار ۱۸ مارس را بمثابه سپيده دم سرخ انقلاب بزرگ سوسياليستی – که انسانها را برای هميشه از رژيم طبقاتی نجات خواهد داد – تلقی می کند.
اعلام می دارد که: ديوانگی ها و جنايات طبقه ی بورژوا را که در تمام اروپا بر گرد محور نفرت از کارگران متحد شدهاند و همچنين جامعه ی قديم را به هر شکل حکومتی که می خواهد باشد – چه سلطنتی و چه جمهوری – محکوم می کند.
اعلام می دارد که: لشکرکشی همه حکومتها برعليه انترناسيونال و اقدامات تروريستی قاتلين ورسای و همچنين فاتحين پروسی آنها، دليل بی ارزشی موفقيت آنها بوده و مؤيد آنست که ارتشهای رزمنده ی پرولتاريای جهانی پشت سر پيش آهنگان قهرمان خود – که به وسيله ی نيروهای متحد تيرس و ويلهلم از پا درآمدند – ايستاده اند.
نامه مارکس به ویلهلم لیکبنشت
لندن ۶ آوریل ۱۸۷۱
ليبکنشت عزيز
خبر آزادی تو و ببل و برانشوايگی ها به ما رسيد و موجب شادمانی شورای کل گرديد. به نظر می رسد که پاريسی ها مغلوب شده اند. تقصير خودشان است اما تقصيری که عملا از خوش نيتی آنها ناشی می شود. کميته ی مرکزی [گارد ملی] و بعدا کمون به تيرس – اين فسقلی بدنهاد – فرصت دادند که نيروی خصم را متمرکز سازد زيرا:
۱- آنها به نحوی ابلهانه مايل نبودند جنگ داخلی را شروع کنند. مثل اينکه تيرس با تلاش خود برای خلع سلاح قهرآميز پاريس آنرا [جنگ داخلی را] آغاز نکرده بود، مثل اينکه مجلس ملی – که فقط برای آن فراخوانده شده بود که درباره ی جنگ يا صلح با پروسی ها تصميم بگيرد فورا به جمهوری اعلان جنگ نداده بود!
۲- بخاطر آنکه نسبت غصب قهرآميز به آنها داده نشود، لحظات گرانبهائی را تلف کردند (بايستی بعد از به زانو درآوردن ارتجاعيون در پاريس، بلافاصله به سوی ورسای پيشروی می کردند) با انتخابات کمون و سازماندهی آن و غيره موجب اتلاف وقت شدند.
از تمام مطالبی که تو در روزنامهها راجع به وقايع پاريس می خوانی يک کلمهاش را هم نبايد باور کنی، همه ی آنها جعلی و دروغ اند. رذالت روزنامه نگاری بورژوائی هرگز اينطور سنگ تمام نگذاشته است.
اين وجه مشخصه ی قضيه است که امپراتور آلمان واحد و پارلمان واحد در برلین به هیچ وجه برای دنیای خارج وجود ندارد و هر نسيم ملايم پاريسی بيشتر از آنها توجه برمی انگيزد. شما بايد اتفاقات شاهزاده نشينهای دانوب را با دقت تعقيب کنيد. اگر انقلاب در پاريس موقتا دچار شکست شود – گرچه در اينجا نيز جنبش را می توان فقط برای مدت کوتاهی فرونشاند – آنوقت جنگ جديدی از شرق اروپا شروع می شود و رومانی اولين بهانه را در اين مورد به دست تزار از خود راضی [الکساندر دوم] خواهد داد. بنابراين مواظب آن طرف باشيد
نامه انگلس به کارلو ترزاگی در تورين
به نظر من چنين می آيد که از لفظ بازی مربوط به "اتوريته" و مرکزيت سوء استفاده های زيادی می شود. من چيزی اتوريته ای تر از يک انقلاب سراغ ندارم و وقتی اراده ی خود را به وسيله ی بمب ها و گلوله های تفنگ به ديگران می قبولانند – مثل هر انقلاب – در اين صورت به نظر من اتوريته بکار برده می شود.
مبود اتوريته و مرکزيت بود که منجر به نابودی کمون شد. بعد از پيروزی، هر کاری که مايليد با اتوريته و غيره بکنيد ولی برای مبارزه بايد همه ی نيروهايمان را متشکل سازيم و آنها را بر روی نقطه ی حمله ی واحدی متمرکز نمائيم.
گر راجع به اتوريته و مرکزيت به عنوان دو [عامل] که تحت تمام شرايط ممکنه موضوعات لعنتی هستند سخن گفته شود، آنوقت به نظر من افرادی که چنين سخن می گويند يا نمی دانند يک انقلاب چيست و يا آنکه انقلابيون جمله پردازی می باشند. *
هر چه زودتر درباره قضيه به من بنويسيد.
سلام و برادری
مخلص شما ف. انگلس
۱۴ ژانویه ۱۸۷۲
* - انگلس در حاشيه ی آخرين جمله به زبان آلمانی اضافه کرده است:"اين کاملا صادق نيست".
پيام انگلس به کارگران فرانسه
به مناسبت بيستمين سالروز کمون پاريس
لندن ۱۷ مارس
شهروندان زن و شهروندان مرد
بيست سال پيش در چنين روزی، زحمتکشان پاريس همانند يک تن واحد در مقابل حمله ی جنايتکارانه ی بورژواها که تحت رهبری تيرس و يونکرها بودند برپا خاستند. اين دشمنان پرولتاريا وقتی مشاهده کردند که کارگران پاريس برای دفاع از حقوق خود، اسلحه به دست گرفته و متشکل شدهاند، از وحشت به لرزه درآمدند. تيرس می خواست سلاحهای آنها را از چنگشان خارج کند، سلاحهائی که با آن شهامت برضد متجاوزين خارجی بکار برده بودند و می خواستند در آينده با شهامت باز هم بيشتری در مقابله با حملات جيره خواران ورسای مورد استفاده قرار دهند. يونکرها و بورژواها بخاطر غلبه بر قيام کنندگان پاريس، برای گرفتن کمک دست تکدی به سوی پروس دراز کردند و از اين کمک نيز برخوردار شدند و پاريس بعد از يک مبارزه ی قهرمانانه در برابر قدرت نابرابر دشمن له شد و خلع سلاح گرديد.
اکنون بيست سال است که کارگران پاريس بی سلاح می باشند و همه جا به همين منوال است. در تمام کشورهای متمدن، وسايل مادی دفاعی از پرولتاريا گرفته شده است. در همه جا دشمنان و استثمارکنندگان طبقه ی کارگر هستند که تمام قدرت مسلح نظامی را در اختيار دارند.
و اين امر کار را به کجا کشانده است؟
به آنجا که – چون هر مرد به درد بخور وارد ارتش می شود – امروز اين ارتشها - هر چه بيشتر بازتابی از احساسات و نظريات مردم شده اند، به آنجا که اين ارتشها [یعنی] ابزار اصلی ستم - روز به روز [از نظر دولت] غيرقابل اعتمادتر می شوند. مردانی که در رأس دولتهای بزرگ قرار دارند، از هم اکنون بيمناکانه فرا رسيدن روزی را می بينند که در آن سربازان مسلح از کشتار برادران و پدران خود امتناع خواهند ورزيد.
ما در پاريس شاهد اين امر بوده ايم و ديديم که چگونه جوليوس فری ويتنامی اين جسارت را به خرج داد که مدعی رياست جمهوری فرانسه بشود و امروز در برلین می بينيم که جانشين بيسمارک [کاپريوی]، از رايشتاگ خواستار وسايلی می شود که بتواند توسط درجه داران روحيه ی فرمانبرداری را در ارتش تثبيت نمايد، درجه دارانی که به وسيله ی پاداش پولی خريداری شدهاند و اين از آن جهت است که عده ی زيادی از درجه داران، سوسياليست می باشند!
وقتی چنين موضوعاتی روی می دهند، وقتی حتی در ارتش سايه روشنهای بامدادی ظاهر می شوند، آنوقت پايان دنيای قديم چندان دور نخواهد بود.
اميد است که سرنوشت ها تحقق يابند! اميد است که بورژوازی در حال زوال، کنار زده شود و يا مضمحل گردد.
زنده باد پرولتاريا!
زنده باد انقلاب سوسياليستی انترناسيونال!
ف. انگلس
۲۵ مارس ۱۸۹۱
لنین: درس های کمون
پس از کودتا، که نشان از پایان انقلاب ۱۸۴۸ داشت، فرانسه به مدت ۱۸ سال به زیر یوغ رژیم ناپلئونی رفت. این رژیم، نه فقط ویرانی اقتصادی، که حس حقارت ملی را برای کشور به دنبال داشت. پرولتاریا در خیزش علیه رژیم کهنه، دو وظیفه را عهده دار گردید- یکی ملی و دیگری با خصلت طبقاتی: آزادی فرانسه از تهاجم آلمان، و رهایی سوسیالیستی کارگران از سرمایه داری. ترکیب این دو وظیفه، ویژگی منحصر به فرد کمون را می سازد.
بورژوازی، "دولت دفاع ملی" را تشکیل داده و پرولتاریا مجبور بود تا تحت رهبری آن به مبارزه برای استقلال ملی دست زند. در واقع امّا این دولت، دولت "خیانت ملی" بود که رسالت خود را در مبارزه علیه پرولتاریای پاریس می دید. پرولتاریا، که با توهّمات میهن پرستانه کور گردیده بود، این را درک نکرد. ایده ی میهن پرستی، که خود ریشه در انقلاب کبیر قرن هژدهم داشت، اذهان سوسیالیست های کمون را به حرکت در می آورد. به همین جهت، فی المثل بلانکی- که بی تردید یک انقلابی و حامی پرشور سوسیالیسم بود- قادر نبود برای روزنامه خود عنوانی بهتر از فریاد بورژوائی "میهن در خطر است!" را بیابد.
ترکیب وظایف متضاد- میهن پرستی و سوسیالیسم- اشتباه مهلک سوسیالیست های فرانسه بود. مارکس در مانیفست انترناسیونال، منتشره در تاریخ سپتامبر ۱۸۷۰، به پرولتاریای فرانسه نسبت به خطر گمراهی توسط ایده ی هویت کاذب ملی ۲ هشدار داده بود; درحالیکه در آن زمان درانقلاب کبیر، تخاصمات طبقاتی تشدید گردیده بود، مبارزه علیه کلّ ارتجاع اروپایی، تمامی ملت انقلابی را متحد کرده بود، امروز پرولتاریا دیگر نمی توانست منافع خود را با منافع سایر طبقات متخاصم درهم آمیزد؛ اجازه بدهد بورژوازی مسئولیّت خفت ملی را متحمّل شود- وظیفه ی پرولتاریا، نبرد برای رهایی سوسیالیستی کار از یوغ بورژوازی بود.
به علاوه، طولی نکشید که ماهیّت حقیقی "میهن پرستی" بورژوایی بروز داد. دولت ورسای، که پیش تر به صلحی خفت بار با پروسی ها دست زده بود، به وظیفه ی فوری خود عمل کرد: حمله برای خارج کردن سلاح ها از دست پرولتاریای فرانسه؛ سلاح هایی که وی را به هراس انداخته بود را شروع کرد. کارگران نیز با اعلام "کمون" و جنگ داخلی، به این اقدام پاسخ دادند.
هرچند پرولتاریای سوسیالیست به جناح های مختلفی تقسیم شده بود، با این وجود کمون، نمونه ی عالی وحدت نظر بود؛ وحدتی که با آن پرولتاریا قادر بود تا به وظایف دموکراتیکی را که بورژوازی تنها می توانست از آن ها دم زند، جامه ی عمل بپوشاند. پرولتاریا که قدرت را به دست گرفته بود، توانست بدون وضع قوانین بسیار پیچیده و به شیوه ای ساده و سرراست، دموکراتیزه کردن نظام اجتماعی را انجام دهد، بورواکراسی را نابود و تمامی مناصب رسمی را انتخابی کند.
امّا دو اشتباه، ثمرات این پیروزی برجسته را نابود ساخت. پرولتاریا در نیمه ی راه متوقف شد: به جای "مصادره ی مصادره کنندگان"، به خود اجازه داد تا با رؤیای استقرار یک عدالت عالی در کشوری که حول یک وظیفه ی مشترک ملی متحد گردیده است، به بیراهه رود. به عنوان مثال، مؤسّساتی هم چون بانک ها مصادره نگردیدند و تئوری های پرودونیستی پیرامون یک "مبادله ی عادلانه" و غیره هم چنان در بین سوسیالیست ها غالب بود. اشتباه دوّم، به بزرگواری زیاده از حد پرولتاریا بازمی گشت: پرولتاریا، به عوض نابود کردن دشمنانش، به دنبال این بود که روی آنان تأثیر اخلاقی بگذارد. پرولتاریا اهمیّت عملیات نظامی مستقیم در جنگ داخلی را دست کم گرفت، و به جای یک تهاجم قاطعانه علیه ورسای -که می توانست زمینه ی پیروزی آن ها را در پاریس فراهم آورد- تعلل نمود و به دولت ورسای فرصت داد تا نیروهای سیاه را گردهم آورد و برای هفته ی غرق به خون ماه مه آماده شود.
امّا با وجود تمامی این اشتباهات، کمون نمونه ای عالی از جنبش بزرگ پرولتری قرن نوزدهم بود. مارکس، ارزش بالایی برای اهمیّت تاریخی کمون قائل بود- اگر در جریان تلاش خائنانه ی باند ورسای برای قبضه کردن سلاح های پرولتاریای پاریس، کارگران اجازه می دادند تا بدون نبرد خلع سلاح شوند، تأثیر فاجعه بار سرخوردگی و یأسی که این ضعف می توانست در جنبش پرولتری ایجاد کند، بسیار بسیار بیش تر از زیان هایی بود که طبقه ی کارگر در مبارزه برای حفظ سلاح های خود متحمّل می گردید ۳ . فداکاری های کمون، گرچه سنگین بود، امّا اهمیّت آن در مبارزه ی عمومی پرولتاریا،آنرا جبران میکند: کمون، جنبش سوسیالیستی را در سرتاسر اروپا به حرکت واداشت، قدرت جنگ داخلی را نشان داد، توهّمات میهن دوستانه را از میان برد، و باور ساده لوحانه به تلاش های بورژوازی برای اهداف مشترک ملی را نابود ساخت. کمون به پرولتاریای اروپا آموخت تا به طور مشخّص، وظایف انقلاب سوسیالیستی را مطرح کند.
درسی که پرولتاریا آموخت، هرگز فراموش نخواهد شد. طبقه ی کارگر از آن استفاده خواهد کرد، همان طور که در روسیه و در طی خیزش ماه دسامبر استفاده کرده است.
دوره ی پیش از انقلاب [۱۹۰۵] روسیه و تدارک آن، شباهت زیادی با دوره ای دارد که فرانسه زیر یوغ رژیم ناپلئونی قرار داشته است. در روسیه نیز باند استبداد، ویرانی اقتصادی و حقارت ملی را برای کشور به ارمغان آورده است. امّا بروز انقلاب، برای مدّتی طولانی به تعویق افتاد، چرا که توسعه ی اجتماعی شرایط را برای یک جنبش توده ای مهیّا نکرده بود، و به همین خاطر علی رغم تمامی تهوّر و شجاعتی که به نمایش گذاشته شد، اقدامات پراکنده علیه دولت در دوره ی پیشاانقلابی، در مقابل بی تفاوتی توده ها شکست خورد. تنها سوسیال دموکرات ها بودند که با کار طاقت فرسا و سیستماتیک، سطوح و اشکال بالاتر مبارزه،آکسیون های توده ای و جنگ داخلی مسلحانه، را به توده ها آموزش دادند.
سوسیال دموکرات ها قادر بودند تا خرافات "مشترک ملی" و "میهن پرستانه" را درهم شکنند و بعدها، زمانی که، با مداخله مستقیم آن ها، مانیفست هفدهم اکتبر ۴ از تزار گرفته شده، پرولتاریا تدارک فاز بعدی و اجتناب ناپذیر انقلاب، یعنی قیام مسلحانه را با قدرت آغاز نمود. پرولتاریا، در حالی که توهّمات "مشترک ملی" را کنار گذاشته بود، نیروهای طبقاتی خود را حول سازمان های توده ای خویش - شوراهای نمایندگان کارگران و سربازان، و غیره - متمرکز نمود؛ و با وجود تمامی اختلافات در اهداف و وظایف انقلاب روسیه، در قیاس با انقلاب ۱۸۷۱ فرانسه، پرولتاریای روسیه مجبور بود تا به همان شیوه ی مبارزه ای بازگردد که نخست در کمون پاریس به کار گرفته شد: جنگ داخلی. [پرولتاریای روسیه] با آگاهی از درس های کمون می دانست که پرولتاریا نباید شیوه های مسالمت آمیز مبارزه را نادیده بگیرد - روش هایی که به منافع معمول و روزمرّه ی پرولتاریا خدمت می کند و در دوره های تدارک برای انقلاب، ضروری است - با این حال هرگز نباید فراموش کند که در شرایط مشخّص، مبارزه ی طبقاتی شکل درگیری مسلحانه و جنگ داخلی را به خود می گیرد؛ دوره هایی وجود دارد که در آن منافع پرولتاریا، براندازی قهرآمیز دشمنان آن ها را از طریق درگیری های مسلحانه و علنی می طلبد. این چیزیست که نخستین بار از سوی پرولتاریای فرانسه به نمایش گذاشته شد و به طور درخشانی با خیزش ماه دسامبر پرولتاریای روسیه تأیید گردید.
هرچند این قیام های برجسته ی طبقه کارگر درهم شکست، با این حال قیام دیگری وجود خواهد داشت که در مواجهه با آن، نیروی دشمنان پرولتاریا ناکارا خواهد بود، و از دل آن پرولتاریای سوسیالیست کاملاً پیروز بیرون خواهد آمد.
انتشار: زاگرانیچنایا گازتا، شماره ۲، ۲۳ مارس ۱۹۰۸.
منبع: مجموعه آثار لنین، انتشارات پراگرس، ۱۹۷۲، جلد ۱۳، صفحات ۴۷۵ تا ۴۷۸.
ترجمه از متن انگلیسی به فارسی: کیوان نوفرستی - با اصلاحاتی از کورش مدرسی
توضیحات:
(۱) مقاله "درس های کمون"- منتشر شده در زاگرانیچنایا گازتا (روزنامه خارجی)، شماره ۲، ۲۳ مارس ۱۹۰۸- گزارش کلمه به کلمه یکی از سخنرانی های لنین است. هیئت تحریریه روزنامه، این مقاله را با این جملات زیر معرّفی نمود:
" روز ۱۸ مارس در ژنو، نشستی بین المللی به منظور بزرگداشت سه سالگرد پرولتری برگزار گردید: بیست و پنجمین سالگرد درگذشت مارکس، شصتمین سالگرد انقلاب مارس ۱۸۴۸، و سالگرد کمون پاریس. رفیق لنین از طرف حزب کارگری سوسیال دموکرات روسیه (R.S.D.L.P) پیرامون اهمیّت کمون به سخنرانی در این نشست پرداخت". زاگرانیچنایا گازتا، روزنامه ای بود که به وسیله گروهی از مهاجرین روسیه در ژنو طی ماه های مارس تا آوریل ۱۹۰۸ منتشر می گردید.
(۲) نگاه کنید به: ک. مارکس، ف. انگلس، منتخب آثار، جلد ۱، ۱۹۵۸، صفحه ۴۹۷.
(۳) برای ارزیابی مارکس از نقش تاریخی کمون پاریس، به مثابه طلایه جامعه ای نوین، نگاه کنید به: جنگ طبقاتی در فرانسه (ک، مارکس و ف. انگلس، منتخب آثار، جلد ۱، ۱۹۵۸، صفحات ۴۷۳ تا ۵۴۵) و نامه هایی به کوگلمان از ۱۲ تا ۱۷ آوریل ۱۸۷۱ (ک. مارکس و ف. انگلس، منتخب مکاتبات، مسکو، صفحات ۳۱۸ تا ۳۲۰).
(۴) اشاره دارد به مانیفست هفدهم اکتبر ۱۹۰۵ که در آن تزار، به خاطر هراس از انقلاب، به مردم وعده آزادی های مدنی و یک قانون اساسی را داد.
نشریه حکمتیست شماره ۴۰۰