در حالیکه دو سال از آغاز جنگ ویرانگر اسرائیل علیه غزه میگذرد و بیش از ۶۷ هزار فلسطینی در این نبرد جان باختهاند، سرانجام پس از سه روز مذاکره فشرده در شرمالشیخ مصر، توافقی میان اسرائیل و جنبش حماس برای آتشبس و مبادله گروگانها حاصل شد؛
توافقی که به گفته دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، «نخستین مرحله از طرح ۲۰ مادهای صلح» او برای پایان جنگ است.
صحنههای شادی در غزه و تلآویو
اعلام این خبر، شب گذشته موجی از شادی و اشک و فریاد امید را در دو سوی مرز برانگیخت. در تلآویو، خانوادههای گروگانهای اسرائیلی در «میدان گروگانها» آتشبازی کردند و پرچمها را برافراشتند. در غزه، مردم خسته از بمباران و محاصره، به خیابانها آمدند و برای نخستینبار در دو سال اخیر، به پایان خونریزی دل بستند.
عبدالمجید عبدربو، ساکن خانیونس، به خبرنگاران گفت:
«خدا را شکر برای پایان خونریزی و کشتار. من تنها نیستم؛ همه غزه، همه مردم عرب، همه جهان از این آتشبس خوشحالاند.»
جزئیات توافق
ترامپ در شبکه اجتماعی خود، «تروت سوشال»، نوشت:
«اسرائیل و حماس هر دو نخستین مرحله از طرح صلح ما را امضا کردند. این یعنی تمام گروگانها بهزودی آزاد میشوند و نیروهای اسرائیلی تا خطوط توافقشده عقبنشینی خواهند کرد. این گام نخست برای صلحی پایدار و همیشگی است.»
به گفته منابع فلسطینی، آزادی گروگانهای زنده طی ۷۲ ساعت آینده انجام خواهد شد و بازگرداندن اجساد گروگانهای کشتهشده زمان بیشتری میطلبد. شبکه فاکسنیوز نیز گزارش داده است که این آزادی احتمالا تا دوشنبه آینده انجام میشود.
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، نیز اعلام کرد که دولتش امروز تشکیل جلسه میدهد تا توافق را تصویب کند. او گفت:
«با اجرای این مرحله، تمام گروگانهای ما به خانه بازخواهند گشت. این موفقیتی دیپلماتیک و پیروزیای ملی برای اسرائیل است.»
در بیانیهای از سوی حماس آمده است:
«توافق شامل عقبنشینی نیروهای اسرائیلی از نوار غزه و مبادله زندانیان فلسطینی با گروگانهای اسرائیلی است. ما تأکید میکنیم که فداکاریهای مردممان بیهوده نخواهد بود و تا تحقق آزادی و حق تعیین سرنوشت، به مبارزه ادامه خواهیم داد.»
نقشه راه صلح ترامپ
بر اساس طرح ترامپ، که هفته گذشته اعلام شد، قرار است غزه به منطقهای «عاری از تهدید» بدل شود و اداره موقت آن به یک هیئت بینالمللی موسوم به «هیئت صلح» سپرده شود که خود ترامپ ریاست آن را برعهده خواهد داشت. تونی بلر، نخستوزیر پیشین بریتانیا نیز یکی از اعضای این کمیته خواهد بود — طرحی که از سوی ناظران و فعالان فلسطینی بهشدت به عنوان «طرحی استعماری» و بازتولید قیمومت خارجی بر غزه مورد انتقاد قرار گرفته است.
این طرح، همچنین تشکیل نیروی بینالمللی ثبات را برای نظارت بر آتشبس پیشبینی میکند و وعده داده که هیچ جابهجایی اجباری در جمعیت غزه صورت نگیرد. با این حال، هنوز روشن نیست که پس از جنگ، چه نهادی اداره این سرزمین را بر عهده خواهد گرفت.
اسرائیل، ایالات متحده و شماری از کشورهای عربی هرگونه بازگشت حماس به قدرت را رد کردهاند، در حالیکه حماس میگوید آماده است اداره غزه را به دولتی تکنوکرات تحت نظارت تشکیلات خودگردان فلسطین و با حمایت کشورهای عرب و مسلمان بسپارد، اما با حضور بلر یا هرگونه اداره خارجی قاطعانه مخالف است.
واکنشهای بینالمللی
قطر، مصر و ترکیه که نقش میانجی اصلی را داشتند، ضمن تأیید این توافق، اعلام کردند که تمامی بندها و سازوکارهای اجرایی مرحله نخست نهایی شده است. مجید انصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر، گفت:
«این توافق منجر به پایان جنگ، آزادی گروگانها و زندانیان، و ورود کمکهای انسانی به غزه خواهد شد.»
کشورهای عربی امضاکننده طرح تأکید کردهاند که این آتشبس باید گامی واقعی در مسیر تشکیل کشور مستقل فلسطین باشد؛ درخواستی که نتانیاهو بار دیگر آن را رد کرده و گفته است: «تشکیل کشور فلسطین هرگز اتفاق نخواهد افتاد.»
تردیدها و امیدها
با وجود موج شادی در منطقه، بسیاری از ناظران بر این باورند که توافق تازه در معرض فروپاشی است. نه زمانبندی دقیق اجرای بندها مشخص است، نه چگونگی اداره غزه در دوره پس از جنگ. در داخل اسرائیل نیز مخالفتهایی نسبت به عقبنشینی نظامی و دادن امتیاز به حماس وجود دارد.
با این حال، پس از دو سال خون و آتش، مردمان هر دو سو از هر روزنه صلح استقبال میکنند. خالد شعت، شهروندی در خانیونس، گفت:
«این لحظهای تاریخی است. پس از دو سال نسلکشی و ویرانی، مردم فلسطین برای نخستینبار احساس میکنند شاید راهی بهسوی زندگی باز شده باشد.»
اگر این توافق شکننده بتواند پابرجا بماند، نهتنها به طولانیترین جنگ اسرائیل در تاریخ معاصر پایان میدهد، بلکه میتواند معادلات سیاسی خاورمیانه را دگرگون کند — هرچند، هنوز راهی طولانی تا صلحی واقعی در پیش است.
