در اولین سفر مهم خارجی خود این هفته، دونالد ترامپ قرار است از سه کشور خاورمیانه — عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی — دیدن کند، بدون آنکه به اورشلیم سر بزند. این اولین بار نیست که او اسرائیل — یا نخست‌وزیر آن، بنیامین نتانیاهو — را نادیده می‌گیرد.
از آغاز مذاکرات هسته‌ای با ایران تا تلاش برای گفت‌وگو با حماس درباره آزادی گروگان‌ها بدون اطلاع اسرائیل، ترامپ به‌طور فزاینده‌ای نتانیاهو را به حاشیه رانده و نگرانی‌هایی را در کشوری ایجاد کرده که سال‌هاست به مشورت با دولت‌های متوالی آمریکا عادت داشته است.
هفته گذشته، پس از آنکه ترامپ اعلام کرد با شورشیان حوثی یمن آتش‌بسی را امضا کرده که حملات این گروه به کشتی‌های آمریکایی را محدود می‌کند — بدون آنکه شامل اسرائیل شود، اسرائیلی‌ها تصور کردند شکاف بیشتری بین رئیس‌جمهور “اول آمریکا” و اسرائیل ایجاد شده است، چند روز بعد، گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد ترامپ در حال بررسی ارائه فناوری هسته‌ای غیرنظامی به عربستان سعودی است، بدون آنکه این پادشاهی را ملزم به عادی‌سازی روابط با اسرائیل کند — شرطی که جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، تعیین کرده بود.
روز یکشنبه، خلیل الحیه، یکی از مقامات ارشد حماس، اعلام کرد این گروه گروگان اسرائیلی-آمریکایی، اِدان الکساندر، را پس از گفت‌وگوهای مستقیم با مقامات آمریکایی آزاد خواهد کرد.
اکنون بسیاری از اسرائیلی‌ها می‌پرسند آیا اسرائیل نیز به جمع متحدان آمریکایی پیوسته که توسط رئیس‌جمهوری کنار گذاشته شده‌اند — کسی که تا چند ماه پیش، او را قوی‌ترین حامی‌ترین رئیس‌جمهور تاریخ نسبت به اسرائیل می‌دانستند؟
مایکل اورن، سفیر سابق اسرائیل در واشنگتن، می‌گوید: «این موضوع نگران‌کننده است.»
شالوم لیپنر، دستیار سابق نتانیاهو و پژوهشگر در شورای آتلانتیک، نیز با توصیف جو حاکم بر اورشلیم می‌گوید: «این یک هراس کامل است.»
دنیس راس، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا که در دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه به عنوان فرستاده خاورمیانه خدمت کرده، گفت: «نگرانی‌های اسرائیل درباره مذاکرات ترامپ با ایران و سایر تهدیدات علیه اسرائیل در نظر گرفته نمی‌شود، یا اگر هم می‌شوند، رد می‌شوند.»
راس خاطرنشان کرد در دولت ترامپ، هواداران کاهش درگیری‌های نظامی آمریکا در خاورمیانه در حال افزایش اند. ترامپ احتمالاً در سفر خاورمیانه‌ای اولویت اصلی خود را جذب میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری از سوی پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس برای آمریکا قرار داده است. راس گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ دیدگاه خاصی درباره منافع آمریکا دارد و این منافع در اولویت هستند. او ماهیت منافع ما در خارج را نه از طریق چارچوب ژئوپلیتیک یا امنیتی، بلکه از طریق چارچوب اقتصادی، مالی و تجاری تعریف می‌کند. به نظر می‌رسد ترامپ این دیدگاه را دارد که “ما سالانه ۴ میلیارد دلار کمک نظامی به اسرائیل می‌دهیم. من کارهای زیادی برای حمایت از اسرائیل انجام می‌دهم.”»
واکنش مقامات آمریکایی
مایک هاکابی، سفیر جدید آمریکا در اسرائیل، در مصاحبه‌ای که روز پنجشنبه پخش شد، این ادعا را که دولت آمریکا نگرانی‌های اسرائیل را نادیده می‌گیرد رد کرد و به یک شبکه تلویزیونی اسرائیلی گفت: «آمریکا ملزم نیست برای رسیدن به آتش‌بس با حوثی‌ها از اسرائیل اجازه بگیرد.» یک روز بعد، هاکابی در حساب کاربری خود در ایکس (توییتر) گزارش‌های رسانه‌ای را که حاکی از «عدم تفاهم» بین ترامپ و نتانیاهو بود، «بی‌پروا و غیرمسئولانه» خواند.
تغییر فضای سیاسی در اسرائیل
در اسرائیل امروز، نگرانی‌های فزاینده نشان‌دهنده تغییر چشم‌گیری نسبت به نوامبر گذشته است، زمانی که بسیاری از مردم انتخابات ترامپ را جشن گرفتند. نتانیاهو آن را «بزرگترین بازگشت تاریخ» خواند. وزیران کابینه راست‌گرای او این پیروزی را چراغ سبزی برای توسعه‌طلبی دیدند و بلافاصله خواستار الحاق کرانه باختری اشغالی، جنگ بی‌قیدوشرط و احداث شهرک‌های یهودی‌نشین جدید در غزه شدند.
اما فضای سیاسی حتی قبل از مراسم تحلیف ترامپ شروع به تغییر کرد. در گفت‌وگوهای خصوصی، برخی از متحدان نتانیاهو از استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ترامپ به خاورمیانه، شکایت کردند که نتانیاهو را تحت فشار قرار داد تا با حماس به آتش‌بس برسد و ادعا کردند ویتکوف تحت تأثیر روابط تجاری شخصی خود با قطر قرار دارد. برخی دیگر نگران شدند که ترجیح ترامپ برای معامله‌گری ممکن است مانع از حمله نظامی به ایران شود یا به توافق هسته‌ایی بینجامد که به ایران اجازه دهد برخی توانایی‌های غنی‌سازی اورانیوم خود را حفظ کند.
در آوریل، ترامپ در دفتر بیضی‌شکل و در حضور نتانیاهو و رسانه‌ها اعلام کرد آمریکا مذاکرات مستقیم با ایران درباره برنامه هسته‌ای آن را آغاز خواهد کرد. نخست‌وزیر اسرائیل، که بیش از یک دهه رهبران آمریکایی را تحت فشار قرار داده تا با استفاده از نیروی نظامی تاسیسات هسته‌ای ایران را نابود کنند، به سمتی دیگر نگاه کرد و به وضوح شگفت‌زده به نظر می‌رسید.
تنش‌های پشت پرده
یکی از مشاوران ترامپ، که رفتار او با نتانیاهو را «یک درجه بالاتر» از جلسه پرتنش کاخ سفید با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در سه ماه پیش از آن توصیف کرد، گفت صداهای تاثیرگذار جنبش «مگا» (Make America Great Again) در طول بهار تلاش کرده‌اند تا مانع از نفوذ گروه‌های لابی طرفدار اسرائیل و جمهوری‌خواهان نئومحافظه‌کاری شوند که می‌خواستند افراد تندرو علیه ایران و دیگرانی که به نظر می‌رسید بیش از حد به نتانیاهو تمایل دارند، در پست‌های کلیدی امنیت ملی شوند.
بر اساس گزارش واشنگتن پست این ماه، مایکل والتز، مشاور سابق امنیت ملی، پس از آنکه به نظر می‌رسید هماهنگی شدیدی با نتانیاهو درباره گزینه‌های نظامی علیه ایران داشته است — موضوعی که ترامپ را عصبانی کرد — از سمت خود برکنار شد.
این مشاور ترامپ، که مانند چندین منبع دیگر این مقاله به شرط ناشناس ماندن صحبت کرد، گفت: «در جنبش مگا، ما طرفدار بی بی (لقب نتانیاهو) نیستیم. ترامپ مصر است که مردم اسلحه‌ها را زمین بگذارند.»
چالش جدید برای اسرائیل
مقامات و تحلیلگران اسرائیلی می‌گویند ظهور جناحی در واشنگتن که به اسرائیل شکاک است، به‌ویژه در درون حزب جمهوری‌خواه که به طور سنتی به اسرائیل نزدیک است، چالش جدیدی ایجاد کرده است.
برای دهه‌ها، زمانی که رؤسای جمهور آمریکا — از جورج اچ. دابلیو. بوش جمهوری‌خواه تا باراک اوبامای دموکرات — در مسائلی مانند سیاست شهرک‌سازی در کرانه باختری یا استراتژی نسبت به ایران با اسرائیل اختلاف داشتند، اسرائیل به حامیان خود در کنگره متکی بود. اما حتی پس از آنکه نتانیاهو و برخی حامیان اسرائیل از ترامپ حمایت کردند، تعدادی از قانونگذاران جمهوری‌خواه نزدیک به رئیس‌جمهور، مانند نماینده مارجوری تیلور گرین (جمهوری‌خواه از جورجیا)، به‌طور فزاینده‌ای از اسرائیل فاصله گرفته‌اند و این کشور را بدون پشتوانه در کنگره رها کرده‌اند.
امیت سگال، تحلیلگر برجسته سیاسی اسرائیل، گفت: «انتقادها بیشتر می‌شود، افرادی می‌گویند: ما همه تخم‌مرغ‌های خود را در یک سبد گذاشتیم و حالا دستمان خالی است. اسرائیل حالا چه کار می‌کند؟ به الکساندریا اوکاسیو-کورتز (نماینده دموکرات مترقی) زنگ بزند؟ این یک مشکل است.»
واکنش متحدان نتانیاهو
از سوی دیگر متحدان نتانیاهو، هرگونه شکاف بین رهبران آمریکا و اسرائیل را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند. یکی از اعضای حزبِ لیکود نتانیاهو گفت نگرانی‌ها در اسرائیل صرفاً ناشی از انتظارات غیرواقعی بوده است.
وی گفت: «بسیاری از مردم آنقدر خوشحال بودند که کاملا هریس (معاون بایدن) رئیس‌جمهور نشده که فکر می‌کردند ترامپ یک رئیس‌جمهور آمریکایی از حزب لیکود خواهد بود که هرچه اسرائیل بخواهد انجام می‌دهد. اما این انتظارات هرگز واقع‌بینانه نبودند، و فکر می‌کنم نخست‌وزیر همیشه این را فهمیده بود.»
مقام دیگر اسرائیلی نیز از ترامپ به خاطر ارائه مهمات سنگین به ارتش اسرائیل تقدیر کرد و گفت در حالی که مقامات دولت بایدن مکرراً اسرائیل را تحت فشار قرار داده‌اند تا اجازه ورود کمک‌های بیشتر بشردوستانه به غزه را بدهد، ترامپ در چند ماه اول دوره خود چنین درخواستی نداشته است.
آسیب به تصویر نتانیاهو
با این حال، حتی تصور کاهش محبوبیت نتانیاهو نزد ترامپ می‌تواند به نخست‌وزیر کهنه‌کار اسرائیل آسیب بزند — کسی که تصویر عمومی خود را بر توانایی در هدایت و تأثیرگذاری بر سیاست آمریکا بهتر از هر رقیب داخلی دیگری بنا کرده است.
در جریان انتخابات پرتنش پارلمانی سال ۲۰۱۹، نتانیاهو یک بیلبورد بزرگ در امتداد بزرگراه اصلی تل‌آویو نصب کرد که در آن او و ترامپ در حال دست دادن بودند و زیر آن نوشته بود: «نتانیاهو، در در سطحی متفاوت.» یک ویدئوی تبلیغاتی منتشر شده توسط لیکود نیز نشان می‌داد نتانیاهو قول می‌دهد سفارت آمریکا را از تل‌آویو به اورشلیم منتقل کند — و سپس تصویر به اعلامیه ترامپ درباره همین تصمیم اشاره می‌کرد.
اما یک سال بعد، نتانیاهو وقتی اعلام کرد قصد دارد بخش‌هایی از کرانه باختری اشغالی را ضمیمه کند — اقدامی که به فروپاشی طرح صلح خاورمیانه انجامید، طرحی که ترامپ آن را «معامله قرن» نامیده بود، او را عصبانی کرد . نتانیاهو با تبریک گفتن به بایدن برای پیروزی در انتخابات ۲۰۲۰ در حالی که ترامپ نتایج را زیر سؤال برده بود، خشم رئیس‌جمهور وقت آمریکا را بیشتر کرد — موضوعی که ترامپ در مصاحبه‌های سال ۲۰۲۱ با اکسیوس به آن اشاره کرد.
انتقادهای داخلی به نتانیاهو
در روزهای اخیر، مخالفان نتانیاهو از این فرصت استفاده کردند تا مدیریت او در روابط با آمریکا را زیر سؤال ببرند. یائر لاپید، رهبر مخالفان میانه‌رو، مذاکرات مستقیم بین آمریکا و حماس درباره گروگان‌ها را «شکست دیپلماتیک مفتضحانه» نتانیاهو خواند و گفت «مسئولیت بازگشت آن‌ها بر عهده دولت است.»
یائر گولان، رهبر یک حزب چپ‌گرا، نیز گفت: «آمریکایی‌ها در حال پیشبرد یک معامله با عربستان هستند، یک معامله با ایران، و یک طرح چند میلیارد دلاری منطقه‌ای جدید — اما نتانیاهو و اسرائیل را نادیده می‌گیرند.»
مایکل اورن، سفیر سابق اسرائیل، گفت بسیاری در اسرائیل فراموش می‌کنند که ترامپ «طرفدار شهرک‌سازی نیست؛ او در دوره اول خود مخالف الحاق کرانه باختری بود و از طرح دو کشوری حمایت می‌کرد.»
او افزود: «برخی از هواداران بسیار تاثیرگذار طرفدار اسرائیل دیگر در کاخ سفید نیستند. بیایید واقع‌بین باشیم.
برگردان برای اخبار روز: حمید پارسا
